vững trận địa ngoài khoản tiền công ít ỏi, không đủ để họ phải hy sinh vì
ngài. Họ đủ sẵn sàng để làm lính của ngài khi ngài không gây chiến, nhưng
nếu chiến tranh xảy ra họ sẽ bỏ chạy hoặc lén lút biết mất; điều này tôi
không gặp nhiều khó khăn để chứng minh, vì sự sụp đổ của nước Ý không
có nguyên nhân nào khác ngoài chuyện đặt mọi hy vọng trong nhiều năm
vào lính đánh thuê, và mặc dù họ thể hiện và có vẻ như hung hăng với nhau
nhưng khi ngoại bang tới thì họ sẽ trở về đúng bản chất của mình. Vì thế
Vua Charles nước Pháp đã chiếm được nước Ý chỉ với một mẩu phấn
và người ta đã đúng khi bảo rằng tội lỗi của chúng ta đã gây ra điều đó,
nhưng không phải là những tội lỗi mà họ tưởng tượng, mà chính là những
tội lỗi mà tôi vừa nhắc đến
. Và bởi vì đấy là tội lỗi của các quân vương
cho nên các ngài cũng sẽ bị trừng phạt.
Tôi muốn bàn xa hơn về sự bất cập của đội quân này. Những tay chỉ huy
đội quân đánh thuê có thể giỏi mà cũng có thể không; nếu họ giỏi thì ngài
không thể tin họ bởi họ luôn khát khao sức mạnh cá nhân, hoặc bằng cách
lấn át ngài, là chủ nhân của họ, hoặc bằng cách áp chế những người khác,
trái với ý nguyện của ngài; còn nếu họ bất tài thì ngài sẽ phải tiêu vong như
lẽ thường tình.
Và nếu nói rằng bất cứ ai khi cầm vũ khí đều hành động như thế, cho dù
có phải là lính đánh thuê hay không, thì tôi xin trả lời rằng khi phải dùng
đến quân đội, hoặc bởi một quân vương hay bởi một nền cộng hòa, thì quân
vương phải đích thân tham gia và nắm quyền chỉ huy; chính thể cộng hòa
phải cử ra công dân của chính nó; nếu người được cử ra không thỏa mãn
yêu cầu thì phải thay thế anh ta, và nếu người đó có năng lực thì phải kiểm
soát bằng luật lệ để anh ta không xa rời kỷ luật. Và kinh nghiệm cho thấy
rằng các quân vương và các chính thể cộng hòa, đơn thương độc mã, đã
tiến những bước vĩ đại nhất, còn các đội quân đánh thuê thì chẳng làm gì
ngoài chuyện phá hoại; và sẽ khó đánh chiếm một nền cộng hòa được vũ
trang bằng chính công dân của mình hơn là nền cộng hòa được vũ trang
bằng quân lính nước ngoài. Thành Rome và Sparta đứng vững trong nhiều
thế hệ, tự vũ trang và tự do. Người Thụy Sĩ vũ trang đầy đủ và khá tự do.
