nhân nổi tiếng nhất của Nga, Pavel Durov, đã chạy ra nước ngoài sau khi
thức dậy vào một buổi sáng và phát hiện gần một nửa cổ phiếu mạng xã hội
của ông – đôi khi được gọi là Facebook của Nga – đã được chuyển giao vào
tay các đồng minh của Putin. Điều này dường như đã gần thành xu hướng
trong thời đại Internet. Khi một công ty công nghệ khởi nghiệp tạo được chỗ
đứng ở một nước mới nổi, các chính trị gia xem đó là cơ hội làm giàu và, sợ
giết chết con ngỗng vàng mà họ không am tường cho lắm, đã để yên cho nó,
ít nhất cho đến khi nó đủ lớn để làm nên chuyện.
Ở Ba Lan, các công ty nhà nước vẫn là những đấu thủ quan trọng trong
các ngành từ khai thác đồng đến ngân hàng, nhưng trái ngược với tình hình
ở Nga, không công ty nào trong số đó được giới lãnh đạo chóp bu khuyến
khích nuốt các đối thủ tư nhân. Thay vào đó, Ba Lan đang thúc giục các
công ty nhà nước cải cách, để trở nên giống hơn với các công ty tư nhân có
tính cạnh tranh. Ngay trong các ngành có công đoàn như khai mỏ, các công
ty nhà nước đã mời giới quản lý chuyên nghiệp, cắt giảm biên chế và tăng
lợi nhuận, tự chuyển mình thành những đối thủ cạnh tranh toàn cầu hẳn hoi.
Từng là các doanh nghiệp độc quyền vào thời cộng sản, các công ty này
thừa hưởng nhiều thị phần lớn mà họ hiện vẫn đang nắm trong nước, nhưng
nhà nước không còn bảo vệ vị thế của họ bằng cách phá các doanh nhân tư
nhân. Trùm tư bản Bồ Đào Nha Luís Amaral trả 30 triệu đô-la để mua một
nhà bán lẻ thực phẩm Ba Lan vào 2003 và biến nó thành cơ ngơi hàng tỉ đô-
la, một phần nhờ bán buôn thực phẩm cho các hiệu tạp hóa, giúp họ cạnh
tranh với các đại siêu thị. Amaral kể rằng trong hơn một thập kỷ tạo dựng
doanh nghiệp của mình ở Ba Lan, “Tôi chưa hề nói chuyện với quan chức
Ba Lan một lần nào”.
Điều đó sẽ không xảy ra ở Nga, nơi các công ty nhà nước lâu năm vẫn
duy trì biên chế cồng kềnh vì lý do chính trị, và các quy định được sửa đổi
với đôi phần ý đồ có lợi cho giới chóp bu có quan hệ mật thiết về chính trị.
Loại thỏa thuận ngầm này với nhà nước luôn có xu hướng làm nản lòng mọi
hoạt động kinh doanh nào nằm “ngoài cuộc”. Kết quả là, các doanh nghiệp
nhỏ và độc lập là thể loại chờ chết ở Nga. Trên một chuyến bay gần đây đến
Moscow, các đồng nghiệp của tôi ngồi cạnh một doanh nhân người Nga,
