Hỏa xa Đông Dương trên Đại lộ De la Somme (đường Hàm Nghi bây giờ) vừa
mất không lâu.
Trong mấy tấm ảnh đó, người Sài Gòn hiện ra thanh lịch nhiều và lam lũ
cũng lắm. Số đông trên đường phố vẫn là người làm công ăn lương, buôn thúng
bán bưng, phu khuân vác, đạp xích lô và đánh giày. Tất cả phảng phất hình ảnh
những người thân của tôi đang kiếm sống mỗi ngày.
Người thanh kẻ lịch được chụp ảnh trên đường phố trung tâm, đại diện cho
một tầng lớp nhỏ trung lưu trở lên. Họ góp phần giữ tính cách của người Sài Gòn
trong kinh doanh buôn bán và gìn giữ nếp sống lịch lãm nhưng không quá xa hoa,
biết hưởng thụ nhưng có óc thực tế, vừa phải. Nhưng giới cần lao, đông đảo hơn
mới chính là những người giữ lại các giá trị quan trọng như “kiến nghĩa bất vi vô
dõng giả”, “trọng nghĩa khinh tài”, ghét thói “coi đồng tiền to như bánh xe bò”
hay “làm ăn chụp giựt không có trước sau”… Họ lặng lẽ sống trong các xóm nhỏ,
ban ngày ra đường kiếm sống, tối nằm nghe cải lương hay tin chiến sự. Họ sống
giản đơn, sẵn sàng giúp nhau, đùm bọc nhau khi người cùng xóm gặp chuyện bất
trắc. Họ là lực lượng chính khi muốn thay đổi cuộc sống bất công… Họ vô danh,
nhưng sẵn sàng thể hiện sự chính trực của mình khi có chuyện trên đường, thể
hiện quan điểm của mình trong một tiệm nước hay tiệm hớt tóc…
Vì những điều được trải nghiệm trong suốt mấy chục năm sống trên mảnh
đất chôn nhau này, tôi luôn thấy tò mò về Sài Gòn, thành phố gắn bó cả đời mình.
Những vẻ đẹp của một bức tranh từng mê mải ngắm nhìn, giai điệu âm thanh
từng nghe thấy, một ngôi nhà đẹp vẫn thường qua lại, một địa danh hay tên người
gợi nhiều điều gần gũi, thúc giục tôi tìm hiểu như một hành trình tìm lại những
cảm xúc hồi mới lớn, và thành những câu chuyện kể.
Những người già trên bảy mươi hay tám mươi tuổi, đang sống ở Sài Gòn
hay đã xa xứ từ lâu, kể cho tôi nghe những câu chuyện xưa lắc mà với họ như
vừa mới đây. Chỉ là những câu chuyện cũ, không hề thể hiện chút gì tự hào quá
mức, nhưng trong đó có hào khí, tích tụ từ cuộc sống dám làm dám chịu, lạc quan
yêu đời, biết làm ăn giỏi giang và từng vượt qua thất bại để tồn tại.