Phương Đông Trên Chiếc Dĩa Tây
Cách nay 84 năm, một người Pháp sống ở Huế, ông H. Peyssonneaux vốn là
nhà sưu tầm nghiệp dư đã cố lý giải về niềm đam mê của một nhà sưu tầm cổ vật
trên một Tạp chí bằng tiếng Pháp xuất bản tại Huế thời đó. Ông tư lự “Vấn đề
khá phức tạp. Ngày nọ bị lôi cuốn bởi một dịp may, hoặc bởi tin đó là vận may,
người ta đã mua một đồ vật… để lấp vào chỗ trống trong nhà khi trang hoàng.
Người ta cũng nhận thấy một cái bình, tấm lụa, bức tranh nào đó mua theo cách
vừa nói thật sự ứng phó được với yêu cầu thẩm mỹ nội thất, trông đẹp mắt…
Người ta ước mong mua được một đồ cổ mới. Rồi hai, ba, rồi mười, phó mặc may
rủi… người ta tập tành được thói quen mua và trở thành một con người hăng say
mua đồ cổ…” (Những người bạn cố đô Huế - NXB Thuận Hoá, 2001)
Có lẽ tất cả những nhà sưu tầm nghiệp dư hay chuyên nghiệp đều nhận ra
chính mình khi đọc những dòng chữ trên. Và tôi nhớ lại thuở mình mới bắt đầu
đam mê thú chơi này. Tôi cảm thấy mình đi qua được một chặng đường và thu
lượm được nhiều điều lý thú thông qua một bộ sưu tập nhỏ, những cái dĩa gốm
phương Tây, xuất hiện tại Việt Nam vào khoảng nửa sau thế kỷ 19. Những chiếc
dĩa với cốt xốp, họa tiết in rập xuất hiện nhiều trong các gia đình tầng lớp trên ở
Sài Gòn và các tỉnh Nam bộ thời Pháp thuộc.
Rõ ràng, sưu tầm không chỉ là một thú chơi hay một cách đầu tư tiền bạc mà
qua đó, có những điều thú vị chờ đợi người chơi. Giới sưu tầm cổ vật đã qua
nhiều cơn sốt và đợt săn lùng khác nhau. Thời cụ Vương Hồng Sển còn sống, và
mãi cho đến sau này, đồ lam Huế do triều đình nhà Nguyễn ký kiểu tại Trung Hoa
lúc nào cũng là niềm ao ước và sau này là cạm bẫy cho người chơi kém sành sỏi.
Tượng Chăm, bằng vàng hay đá sa thạch là những món độc, được giới sưu tầm
nước ngoài đánh giá cao vì vẻ đẹp và là chứng nhân sự tàn lụi của một thời đã
qua. Đồ cổ vớt biển ở Cà Mau (thời Ung Chính nhà Thanh), Bình Thuận (nhà
Minh), Quảng Nam (nhà Trần, gốm Việt Chu Đậu) dù có số lượng nhiều nhưng
những món độc luôn được săn tìm.
Tuy nhiên, gốm sứ phương Tây ở Việt Nam chưa bao giờ là đối tượng săn
lùng mạnh. Một cuộc triển lãm cổ vật tư nhân tại Sài Gòn năm 2002 chỉ trưng
bày một ít cổ vật phương Tây nghèo nàn.
