- Lên trên đó, cháu xin vào lớp đệ ngũ của Pháp? Cháu không biết một tiếng
Anh, làm sao theo nổi?
- Thưa, con sẽ ráng.
- Những môn Sử, Địa, Toán, Vật lý... đều dạy bằng tiếng Pháp. Học một bài
Luân lý, hoặc Sử ký bằng tiếng Việt, chỉ độ nửa giờ là cháu thuộc; còn học
bằng tiếng Pháp thì phải mất hai giờ mà không sao hiểu kỹ bằng học tiếng
Việt, phải không?
- Dạ, phải.
- Thầy biết nhà cháu cũng không giàu có gì. Ở đây cháu ăn cơm, khỏi tốn
học phí lại có thêm học bổng; lên trên đó, mỗi tháng tốn kém ít nhất là
1.000$. Vậy mà sao ba cháu cho cháu lên?
- Thưa thầy, ba con và con đều không muốn con theo chương trình Pháp,
nhưng ba con nghĩ, vì gia cảnh, ít năm nữa, chắc con phải thôi học; nếu theo
chương trình Việt, sợ sau này không kiếm được việc làm để giúp nhà. Thi
vào các công sở, phải thông tiếng Pháp. Học một ngành chuyên môn nào
cũng phải thông tiếng Pháp. Vì lẽ đó, ba con ráng chịu tốn tiền cho con lên
Sài Gòn.
Trong thâm tâm tôi tin chắc rằng chỉ ít năm nữa sẽ có sự thay đổi, tiếng Việt
sẽ chiếm lại được địa vị của tiếng Pháp trong các trường học cũng như
trong các công sở. Tôi tin chắc như vậy vì không lẽ gì Bộ Quốc gia Giáo
dục không tôn trọng nguyện vọng của đa số dân tộc Việt Nam, không lẽ gì
một nước đã thống nhất mà công văn ở Bắc Việt viết bằng Việt ngữ, ở Nam
lại viết bằng Pháp ngữ.
Nhưng trước những lý lẽ quá thiết thực, trước sự mưu sinh cấp bách của gia
đình trò N. tôi còn biết nói làm sao nữa?
