TỰA
Khả năng của dân tộc Việt Nam thật là đáng kính! Từ đầu thế kỉ đến nay,
khắp thế giới, chưa nước nào chịu nạn chiến tranh lâu như nước ta, non
chín năm trời rồi, nếu kể cả từ hồi quân đội Nhật Bản đổ bộ lên Hải Phòng
thì là trên mười hai năm.
Điều làm cho ta tự hào nhất là trong những hoàn cảnh như vậy mà sự học
vẫn phát triển, đều đều và mạnh mẽ. Trường học dựng lên nhiều. Khắp
nước tiếng học vang lên. Hồi tiền chiến, cả nước may lắm được độ mười
lăm trường Trung học, bây giờ có tới trên trăm rưỡi. Riêng tỉnh Long
Xuyên, một miền hẻo lánh ở Hậu Giang có bốn trường Trung học, một công
và ba tư. Còn trường Tiểu học thì vô số; nội một con đường nhỏ ở Tân Định
(Sài Gòn) là đường Monceaux dài khoảng trăm thước, ta đã đếm được bốn
trường. Dân số trong miền chiếm đóng chỉ bằng nửa dân so toàn quốc mà
số học sinh ban Tiểu học tăng lên gấp năm, ban Trung học tăng lên gấp
mười. Chúng ta quả là một dân tộc hiếu học và tiền đồ của quốc gia phải
chói lọi ở phương Đông này.
Sự học mạnh tiến như vậy là do nhiều nguyên nhân. Hồi trước người ta hạn
chế sự giáo dục, không mở thêm trường, đặt ra những kỳ thi gắt gao để lựa
học sinh, không khuyến khích sự mở trường tư; bây giờ thì ngược lại, nên
số học sinh tăng lên rất mau.
Hồi trước, dùng tiếng Pháp làm chuyển ngữ ngay từ ban Tiểu học nên chỉ
có một số học sinh thông minh đôi chút mới theo nổi; bây giờ Việt ngữ thay
thế Pháp ngữ thì trẻ nào, miễn là không có bệnh tật và được học đều đều,
cũng có thể theo hết ban Trung học đệ nhất cấp.
Sau cùng, chính các bực phụ huynh học sinh cũng trọng sự học của con em
hơn trước. Trong mấy năm nay, chúng ta thấy biết bao gia tài tưởng ngồi ăn
suốt đời cha và đời con cũng không hết, mà ngờ đâu, khói lửa chiến tranh
