axit amin hoặc bị cắt thành các chuỗi peptit khác. Nói chung, các peptit tác
động theo con đường dẫn truyền tín hiệu.
+ Chất P là peptit có vai trò chủ yếu là gây kích thích, có tác dụng điều hòa
cảm giác đau, ngược lại, endorphin có chức năng an thần, làm giảm cảm giác
đau. Các nhà hóa học thần kinh Candace Pert và Solomon Snyder ở trường Đại
học Y khoa Johns Hopskins, vào những năm 1970 đã phát hiện ra thụ quan đặc
trưng của morphin và heroin trong nơron của não. Các nghiên cứu về sau đã
chứng minh rằng các chất gây nghiện liên kết với những thụ quan này bằng
cách bắt chước endorphin - chất được sản sinh trong não trong những giai đoạn
stress về thể chất hoặc tinh thần, chẳng hạn như khi sinh con. Ngoài tác dụng
làm giảm đau, endorphin còn làm giảm lượng nước tiểu do nó kích thích tiết
ADH, là hoocmon bài niệu, ức chế hô hấp, tạo ra sự hưng phấn và nhiều hiệu
ứng khác. Một loại endorphin do thùy trước tuyến yên tiết ra (là một loại
hoocmon) tác động lên các vùng nhất định của não là một ví dụ về sự phối hợp
kiểm tra giữa hệ thần kinh và hệ nội tiết.
+ Các chất khí: Giống như các loại tế bào khác, một số nơron của trung
ương thần kinh và thần kinh ngoại biên ở động vật có xương sống chế tiết ra
các chất khí hòa tan như oxyt nitric (NO) và cacbon monoxyt (CO) có tác dụng
như chất điều chỉnh cục bộ. Ví dụ, trong quá trình hưng phấn giao hợp ở đàn
ông, một số nơron chế tiết NO vào mô cương cứng của dương vật. Để đáp ứng
lại, các tế bào cơ trơn trong thành mạch máu của mô cương cứng của dương
vật sẽ giãn ra, làm cho mạch máu mở rộng, dẫn đến tích tụ nhiều máu trong mô
xốp của dương vật, tạo ra sự cương cứng. Thuốc Viagra có tác dụng làm tăng
khả năng tạo và duy trì sự cương cứng thông qua việc ức chế enzym có tác
dụng làm chậm hiệu ứng giãn cơ của NO.
CO được tổng hợp bởi enzym hem oxygenaza, có ở một số nơron nào đó
trong não và thần kinh ngoại biên. Trong não, CO điều chỉnh sự giải phóng các
hoocmon dưới đồi não. Trong hệ thần kinh ngoại biên, chúng lại đóng vai trò là
các chất trung gian thần kinh ức chế gây nên hiệu ứng quá phân cực của các tế
bào cơ trơn của ruột.
Không giống các chất trung gian thần kinh điển hình, NO và CO không được
tích trữ trong các bóng xinap; các tế bào sẽ tổng hợp chúng khi có nhu cầu.
