Sống thiền
108
Ta hãy thử dùng chính khả năng phân tích,
suy luận để tìm hiểu về cái biết ấy xem sao.
Theo như sự phân tích về hiểu và biết như
vừa nói trên, ta có thể thấy ngay là loài vật
không có khả năng hiểu được như loài người
chúng ta. Nhưng ai dám bảo là chúng không
có cái biết? Không chỉ là những sự biểu lộ cảm
xúc, tri giác mà chúng ta ai cũng có thể thấy
được, loài vật còn có những cái biết mà ta không
sao phủ nhận được. Bạn hãy thử quan sát loài
ong làm tổ xem. Hoặc cách tổ chức sinh hoạt
của một tổ kiến, cách dệt một tấm lưới của loài
nhện... Nếu bảo chúng không biết, vậy làm thế
nào để chúng làm được những điều kỳ thú như
thế mà chẳng bao giờ sai lầm? Rõ ràng chúng
không diễn giải được những điều chúng làm,
bởi vì chúng không có tri thức, chúng không
hiểu sự việc bằng vào tri thức, bằng vào suy
luận, phân tích... nhưng chúng biết làm nên
những điều đó chứ không phải bất cứ ai đã làm
thay cho chúng.
Xét như thế thì ta thấy ngay cái biết không
chỉ hiện hữu trong hiện tại như ta đang thấy,
