như chỉ là những chi tiết, chịu sự chi phối của một sơ đồ tổng thể
rộng lớn.
Chẳng hạn, Braudel cho rằng, thổ nhưỡng của Bắc Âu nhờ có
độ phì cao chỉ đòi hỏi chút ít cố gắng cũng đủ sức đáp ứng nhu cầu
của các cá nhân, nên đã tạo ra ở đấy những xã hội vừa dễ chịu vừa
năng động hơn so với các xã hội trên vùng Địa Trung Hải, nơi đất
xấu hơn, lại thêm khí hậu khô hạn, nên phải xây dựng các hệ thống
thủy lợi to lớn và khuyến khích sự hình thành các xã hội của những
nhóm đầu sỏ. Chính tình trạng đất kém màu mỡ này đã thôi thúc
người Hy Lạp và người Roma mở rộng những cuộc chinh phục của
họ lên phía bắc. Chúng ta thường rất thích tin là có thể tự kiểm soát
được vận mệnh của mình, nhưng Braudel đã dạy chúng ta là nên
nhận thức rõ những giới hạn của mình, để hiểu được tầm với thực
sự cho hành động của mình.
