là xã Sơn Quang, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh). Năm ấy Lê Hữu Trác 26
tuổi.
Khi ở trong quân ngũ ông đã mắc bệnh dằng dai. Nay về quê mang gánh
nặng gia đình, lại thêm sớm khuya đèn sách không chịu nghỉ ngơi, Lê Hữu
Trác bị ốm nặng, chạy chữa mãi cũng không khỏi. Sau may gặp được lương
y Trần Độc, người Nghệ An là bậc lão nho, học rộng biết nhiều, nhiệt tình
cứu chữa.
Trong thời gian chữa bệnh, nhân khi rảnh rỗi ông thường đọc Phùng thị
cẩm nang, một cuốn sách bàn về nhiều việc sâu xa của nghề thuốc. Trần
Độc thấy ông là người có chí, bèn đem hết những hiểu biết về y học truyền
cho ông. Nhận ra nghề y không chỉ ích lợi cho mình mà có thể giúp người,
Lê Hữu Trác quyết chí theo học. Ông làm nhà cạnh rừng ở Hương Sơn, lấy
tên hiệu là “Hải Thượng Lãn Ông”, tự nhận mình là ông già lười nhưng thực
chất là để tránh mọi sự ràng buộc của xã hội phù hoa, giải thoát mình khỏi
sự danh lợi, bon chen ở đời.
Năm 34 tuổi, Lê Hữu Trác lên kinh mong tìm thầy để học thêm vì ông
thấy y lí mênh mang, phải không ngừng học hỏi. Nhưng không gặp được
thầy giỏi, ông bỏ tiền mua một số phương thuốc gia truyền, trở về Hương
Sơn, “đóng cửa để đọc sách”, vừa học tập vừa chữa bệnh. Mười năm sau,
tiếng tăm của ông đã nổi khắp vùng Hoan Châu.
Sau mấy chục năm tận tụy với nghề, Lê Hữu Trác hệ thống hóa tinh hoa lí
luận Đông y cùng với những sáng tạo đặc biệt áp dụng vào điều kiện Việt
Nam, đúc kết nền y học cổ truyền của dân tộc. Ông dành hơn chục năm viết
bộ Y tông tâm lĩnh gồm 28 tập, 66 quyển, bao quát đủ các mặt của y học, từ
y đức, y lí, y thuật đến phép di dưỡng, dược học. Đồng thời bộ sách cũng
phản ánh những giá trị văn học và tư tưởng trong sự nghiệp trước tác của
Hải Thượng Lãn Ông.
Năm Cảnh Hưng 43 (1782), khi đã 62 tuổi, Lê Hữu Trác được lệnh chúa
triệu về kinh để chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán. Tuổi cao, sức yếu, lại đã
quyết chí xa đường công danh, nhưng lệnh chúa đâu dám cưỡng. Vả lại ông
cũng hi vọng nhân dịp này lên kinh tìm cơ hội in bộ Tâm lĩnh mà ông đã
