Aristotle diễn giải bi kịch Hy Lạp là sự kết hợp của số phận và sai lầm cá
nhân. Nghĩa là một kết cục không vui chỉ thành bi kịch khi phẩm chất trí tuệ
và đức hạnh của nhân vật chính phải vượt hẳn người thường. Và từ những
biến cố đó người ta phát lộ ra những gì đẹp đẽ nhất của mình. Còn Karl
Japers cho rằng ý chí đương đầu và chấp nhận những bóng tối và sụp đổ,
những điều sản sinh từ hiểm nguy và nghiêm trọng của cuộc đời vượt quá
sự tri nghiệm của con người, chính là tinh thần gây dựng nên văn minh
phương Tây.
Bên cạnh đó, Iliad và Odyssêy còn là những suy tư và chiêm nghiệm của
người Hy Lạp cổ đại về mối quan hệ vừa thân thuộc vừa xa lạ giữa con
người và vũ trụ, của linh hồn và thế giới, của bên trong và bên ngoài.
Phương Tây xem trọng hai bản trường ca này vì chúng là biên niên sử
của quá trình tiến hóa của ý thức con người, nhất là ý thức về thời gian.
Điều đặc biệt của quá trình tiến hóa ý thức là nó tiếp tục diễn ra ngay cả khi
xác thân đã hoàn tất quá trình biến đổi. Chẳng phải thế mà ta luôn coi vóc
dáng cơ thể của Achilles là hình mẫu cho nam và Helen cho nữ.
Cuộc chiến thành Troy có thể coi như dấu chấm hết cho sự ngây thơ còn
sót lại từ thuở hồng hoang. Nó kết thúc không phải vì kẻ này mạnh hơn kẻ
kia, mà vì có kẻ này “láu cá” hơn kẻ kia. Người quyết định vận mệnh cuộc
chiến không ai khác hơn là Odyssêy.
Nhưng tại sao một kế hoạch rất “thô sơ” như Con ngựa thành Troy lại có
thể thành công? Bối cảnh bấy giờ là buổi hoàng hôn của ký ức cộng đồng
khi mỗi thành viên có thể nhìn thấy được dòng ý thức của người khác, và
khái niệm lừa lọc, hay chính xác hơn là che giấu dòng ý thức cá nhân, hoàn
toàn không tồn tại, cho đến khi Odysseus xuất hiện. Đó chính là mánh khóe
đầu tiên trong lịch sử loài người.
Nhưng điều đặc biệt và thú vị hơn cả là sự tương tác giữa thần và người
trong hai thiên sử thi này.
Các thần Hy Lạp mang hình dáng con người, khác với các nền văn minh
đương thời khác như Ai Cập hay Mesopotamian. Họ không phải là những
