SỬ TRUNG QUỐC - Trang 276

núi, hồ biển tuyệt đẹp, nhờ khí hậu ấm áp, nhờ dân trong miền tính tình vui
vẻ, nam thanh nữ tú, tiếng ca hát ngâm thơ vang lên trong các vườn hoa,
các trà thất, bên bờ nước, dưới các hàng liễu.
Đầu Nam Tống, nó chỉ độ 200.000 dân, cả Nam Tống được độ 60 triệu dân,
Bắc Tống được độ 40 triệu nữa. Nhưng nó phát triểu rất mau vào cuối đời
Nam Tống, đầu đời Nguyên, nó đã có một triệu dân, thành thị trấn đông
dân nhất, giàu có nhất thế giới. Mà coi trên bản đồ chúng ta thấy rất hẹp.
Nó có hai vòng thành, vòng trong xây vào thế kỷ VII. Thị trần ở vòng
trong: từ Nam tới Bắc độ bảy cây số, chiều ngang độ 2 cây số. Thành trong
đắp bằng đất, đá và gạch cao chín thước, dưới chân dày ba thước, có 13 cửa
mà 3 ở phía đông quan trọng nhất, xây cất rất vững chắc, canh gác suốt
ngày đêm. Từ năm 893 người ta bắt đầu xây thêm vòng ngoài. Dưới chân
thành có hào rộng.
Có một con đường chính rộng trăm bước chân từ Bắc tới Nam, nơi có cung
điện, tôn miếu và đàn Nam giao. Có nhiều đường từ Đông qua Tây cắt
ngang đường chính đó, và nhiều kinh chạy song song với đường chính.
Không biết ngoại ô lan tới đâu. Và người ta chỉ đoán rằng vào khoảng
1274. Thị trấn rộng trên 20 cây số vuông, mà chứa 1.000.000 người (1) cho
nên rất chật chội.
(1) con số này tin được vì cứ 2,3 năm một lần, vào những năm nhuận,
triều đình kiểm tra lại dân số. Hơn nữa, từ năm 1276 nhà nào ở Hàng
Châu cũng phải ghi tên những người trong nhà, kể cả trẻ con, vào một
tờ khai dán ở cửa.