SỬ TRUNG QUỐC - Trang 308

đại mà nhân loại được sung sướng nhất, thịnh vượng nhất, thì người ta nghĩ
ngay đến thời từ Nerva lên ngôi tới khi Marc Aurèle chết. Mấy triều đại đó
gom lại thành một thời đại duy nhất trong lịch sử mà nhà cầm quyền chỉ
chuyên lo tới hạnh phúc đại dân tộc" . Trong thời rực rỡ đó các dân tộc qui
phục La Mã lấy làm sung sướng về thân phận của họ, chế độ quân chủ
không có tính cách thế tập mà có tính cách lập tự: nhà vua lựa người nào có
tài năng nhất mà nhận làm con nuôi, chỉ bảo cho việc trị nước rồi tuần tự
giao phó quền hành cho. Chính sách đó không gặp trở ngại, một phần vì cả
Trajan lẫn Hadtien đều không có con trai, còn các con trai của Antonin thì
chết sớm.
Marc Aurèle có một người con trai tên là Comnode, nối ngôi ông vì vị hiền
triết đó ( Marc Aurèle) quên không chỉ định một người kế vị, tức thì cảnh
hỗn loạn phát ra liền. ( Bài học của lịch sử - Ch.X).
Theo truyền thuyết thì Trung Hoà cũng có một thời đại như vậy, thời vua
Nghiêu, vua Thuấn và vua Vũ, Thuấn là bề tôi của Nghiêu được Nghiêu lựa
chọn rồi truyền ngôi cho. Sau vua Vũ thí ngôi vua truyền tử chứ không
truyền hiền nữa, có tinh cách thể tập rồi. Sự thực có lẽ không đúng hẳn như
vậy, mà Nghiêu, Thuấn, Vũ chỉ là những tù trưởng được các bộ lạc bầu lên.
Khổng tử cho rằng thời đó là hoàng kim thời đại của Trung Hoa, dân chúng
sung sướng, tối không nhà nào phải đóng cửa , đi đường không ai nhặt của
rơi ... Trong hơn hai ngàn năm sau, các triết gia Trung Hoa đều tin như ông.
Vậy chúng ta có thể đoán rằng, Khổng Tử không nói ra chứ thực tâm thích
chế độ quân chủ truyền tử , thế tập của nhà Chu đấy thôi. Lỡ sống ở đời
Chu, ông phải đem hết tâm trí, cải thiện chế độ của Chu bằng cách vạch rõ
bổn phận của vua, tư cách ông vua phải có, nếu vua không đủ tư cách,
không làm tròn bổn phận thì phái " chính danh" , nghĩa là phải tìm người
khác thay, vì không còn xứng làm một ông vua nữa.
Trong hai ngàn năm, dân tộc Trung Hoa từ vua trở xuống đều theo học
thuyết của Khổng, mà chế dđộ quân chủ của Trung Hoa fcũng như mọi chế
độ quân chủ trên thế giới, thành công rất ít, nó chỉ có cái lợi là có tính cách
liên tục, nhưng hại thì rất nhiều; mười ông vua may lắm chỉ được vài ông
khá, còn thì đa số hoặc ngu độn, hoặc vô trách nhiệm, lạm dụng quyền