SỬ TRUNG QUỐC - Trang 314

lớn, được gọi là tai mắt của nhà vua, nhưng họ không được gì che chở cả,
vẫn phải tùy thuộc thị hiếu nhất thời của vua, rồi sau khi giữ chức được ít
năm, họ phải rời Đô sát viện, lãnh một chức khác, thường không cao, nên
họ cũng chỉ như những quan lại khác, không dám trực ngôn mà phải tránh
những cơn thịnh nộ của nhà vfua, nên Đô sát viện không hơn gì một cơ
quan tình báo hay thanh tra của Quốc Dân đảng hay Cộng Sản ngày nay.
Vì các vua dầu nắm hết quyền hành, các vua sau vẫn giữ được ít nhiều tinh
thần chuyên chế, kỷ k luật rất nghiêm đó, nên nhà Minh không bị các nạn
quyền thần gian giảo, chỉ bị cái nạn nịnh thần và hoạn quan thôi, mà hoạn
quan cũng không dám lần cái việc thoán thí như đời Đường.
Chế độ quân chủ của Trung Hoa có khuyết điểm là vua có quyền quá lớn,
không có luật pháp nào cao hơn ông cả, không có hiến pháp hạn chế bớt
quyền của ông. Cho nên vua mà tài giỏi, cương quyết thì dễ hóa ra độc tài
hoặc tàn nhẫn, trái lại, nếu vô tài, nhu nhược thì bị bọn cận thần lấn lướt,
lần lần cướp hết quyền, có hại cho dân hơn nữa.
Vì biết vậy, nên từ đời thượng cổ. Trung Hoa đã đặt ra chức thái sử, lựa
những người có công tâm, không ham danh vọng, phú quý, nhất là không
sợ chết, những người có " hạo khí " như Mạnh Tử nói, để giao cho chức đó.
Nhiệm vụ của Thái sử có chép đúng tất cả ngôn, hành tốt cũng như xấu của
nhà vua, và các đại thần, lưu lại đời sau, để khuyến lhích họ làm điều thiện
và cảnh cáo họ làm điều ác. Thái sử muốn viết gì thì viết, miễn là đúng sự
thực. Điểm đó tôi đã trình bày ở các trang trên.
Phương Hiếu Nhụ tuy không làm chức Thái sử mà cũng có tinh thần đó, thà
chịu chết chứ không chịu thảo tờ chiếu lên ngôi cho Yên vương Lệ tức
Thành tổ.
Nhưng đa số - nếu không phải là tất cả - những ông vua xấu đều bất chấp
dư luận đương thời thì đâu có coi dư luận đời sau ra gì, nên thái độ của họ
là: Thái sử chép gì thì chép, ta cứ làm theo ý ta, đời sau chê gì cũng mặc, ta
đâu còn biết nữa.
Cho nên Trung Hoa lại đặt thêm chức gián quan, cũng lựa những người đạo
đức, được nhiều người trọng, phong làm gián nghị đại phu để can vua
những khi vua làm bậy. Họ có bổn phận vạch lỗi của vua, dù là ở giữa triều