SỬ TRUNG QUỐC - Trang 471

công đốt nhà riêng của Tôn ở Quảng Châu, tính giết Tôn, thì nhờ đoàn vệ
binh do Tưởng chỉ huy bảo vệ cho, Tôn btrốn thoát được qua Hưong Cảng
rồi lên Thượng Hải. Chính ở đây Tôn tiếp xúc với Joffe do Nga Sô phái
qua, như trên chúng ta đã biết.
Nga sẳn sàng giúp Tôn đào tào tướng tá, và Tôn khuyến khích Tường qua
Nga học thêm về võ bị. Tưởng qua Nga năm 1928, học 6-7 tháng, về mở
trướng võ bị Hoàng Phố. Mỗi khóa học từ 5 tớI 8 tháng. Đầu năm 1925,
trường đã đào tạo được non 700 người, trong số đó có 7 người Triều Tiên, 3
người Việt. Họ giúp Tưởng chỉ huy một đạo quân, khoảng 40. 000 người.
Trái hẳn với Tôn, Tưởng rất ít khi ra khỏi nước , chỉ qua Nhật vài lần và
qua Nga lần đó thôi.
Ông học ít, không phải là lý thuyết gia như Tôn, mà là một quân nhân, một
chính trị gia có tài. Ông cương quyết, mưu mô định làm việc gì thì là cho
kỳ được, không chịu thỏa hiệp , có uy, hình như có tài lôi cuốn quần chúng
, nếu không vậy thì cũng có tài chỉ huy . Tôn Văn có lần nghe tin đồn bậy
rằng Tưởng tử trận. Tôn than thở: “mất mười vạn quân, tôi cũng không tiếc
bằng mất con người ấy”.
Ngay kẻ thù của Tưởng, một tướng Nhật, cũng khen : “ Tưởng GiớI Thạch
hơn hai nhà độc tài châu Âu ( tức là Hitler và Mussolini) nhiều rất nhiều.
Mặc dầu ông ấy chống lạI Nhật, muốn giảI thoát Mãn Châu; để ngăn cản sự
bành trướng của Nhật, nhưng chúng ta không thể không nhận rằng ông ấy
tài giỏI “.
Lời đó tuy khen mà cũng hàm ý chê Tưởng độc tài. Càng về sau, trong
chiến tranh Trung, Nhật, khi chính phủ Quốc Dân dảng dời lên Trùng
Khánh , chúng ta càng thấy Tưởng rất độc tài mà rất nóng tính và không
chịu nghe lời ai, việc gì cũng quyết định lấy, mà nhiều khi kẻ dưới quyền
biết là sai, cũng không dám can, vì ông tàn nhẫn, gần như hiếu sát nữa.
Một sử gia Pháp bảo thế kỷ XX là thời của chính sách độc tài, mặc dầu chế
độ dân chủ được đề cao. Lénine, Staline, Hitler, Missolini, Franco , Tưởng
Giới Thạch, Mao Trạch Đông…nếu kể thêm bọn quân nhân cầm quyền ở
các nước kém phát triển tạI Á, Phi Nam Mỹ, thì không biết mấy chục ngườI
nữa. Nhận xét của sử gia đó sâu sắc.