3000 người cùng 50 chiếc thuyền dẫn đầu. Năm 1679, họ tới cửa biển Đà
Nẵng, với tâm niệm của những kẻ vong quốc, thà được cai quản bởi chúa
Nguyễn còn hơn sống trên mảnh đất mà ngoại địch xâm lấn. Họ gửi thư xin
được vào làm dân mọn xứ Việt.
Chúa Hiền vốn nhân từ, tính cách lại hào sảng, thương những người dân
mất nước mà chạy qua đất khách quê người, lại thấy họ trung thực, nhã
nhặn nên không nỡ từ chối, tuy nhiên quân đông quá, không thể chứa được
ở khu vực miền Trung. Vậy là nghĩ ra một cách, đó là với họ về các vùng
đất ở Chân Lạp để khai hóa đất đai. Thế là Dương Ngạn Địch đem binh
thuyền dừng trú tại xứ Mỹ Tho, Trần Thượng Xuyên thì đem binh thuyền
tiến vào Đồng Nai, lập nên Cù Lao Phố. Gia Định thành thông chí của
Trịnh Hoài Đức sau này đã chép lại về những nơi này: “Họ lo mở mang đất
đai, lập thành phố chợ, giao thông buôn bán. Tàu thuyền người Hoa, người
phương Tây, người Nhật, người Chà Và (người gốc Java), tụ tập tấp nập,
phong hóa Trung Quốc dần dần lan ra thấm đượm cả vùng Đông Phố.”
Sau hai người này lại có thêm Mạc Cửu, người sẽ cố công hình thành và
khai phá nên vùng đất Hà Tiên (tức Kiên Giang ngày nay). Mạc Cửu còn
hơn Dương Ngạn Địch và Trần Thượng Xuyên, bởi ông hướng về cái mở
cõi và khai phá, lấy đất cả Chân Lạp rồi dâng cho chúa Nguyễn chứ không
đơn thuần là phát triển kinh tế. Cụ thể khi còn sống, ông khai phá Hà Tiên,
Rạch Giá và Kiên Giang. Khi Mạc Cửu mất, con là Mạc Thiên Tử được
làm chức đô đốc, tiếp tục cai quản Hà Tiên. Mạc Thiên Tứ đắp thành, xây
lũy, mở chợ, làm đường và đưa người về dạy Nho học để khai hóa đất Hà
Tiên. Sau đó, dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu, Mạc Thiên Tứ mở rộng đất
đai kiểm soát của mình sang bán đảo Cà Mau, Bạc Liêu, Hậu Giang, Cần
Thơ, đưa thêm các vùng đất mới này vào trấn Hà Tiên thuộc lãnh thổ Đàng
Trong. “Nam Kỳ lục tỉnh” đã dần dần được hình thành như vậy.
Cùng với đó là những nhân tài người Hoa như Trịnh Hoài Đức với tác
phẩm Gia Định thành thông chí, được coi như nguồn sử liệu quan trọng
nhất cho các nhà nghiên cứu sử học và địa lý của miền Nam Việt Nam. Có
