thành tư tưởng về đám đông của ông. Tư tưởng ấy được thể hiện rõ rệt
nhất trong tác phẩm Tâm lý học đám đông.
Theo Le Bon, những đám đông luôn bị vô thức tác động, họ xử sự
như người nguyên thuỷ, người dã man, không có khả năng suy nghĩ, suy
luận, mà chỉ cảm nhận bằng hình ảnh, bằng sự liên kết các ý tưởng; họ
không kiên định, thất thường, và đi từ trạng thái nhiệt tình cuồng loạn
nhất đến ngây dại ngớ ngẩn nhất. Vả lại, do thể tạng của mình, những
đám đông ấy cần có một thủ lĩnh, một người cầm đầu, kẻ có thể dẫn dắt
họ và cho bản năng của họ một ý nghĩa. “Những người cầm đầu hiện
nay càng có khuynh hướng thay thế quyền lực công thì quyền lực công
càng bị chất vấn và suy yếu đi. Sự bạo ngược của những ông chủ mới
này làm đám đông ngoan ngoãn vâng lời họ hơn cả khi họ đã từng vâng
lời chính quyền” (Tâm lý học đám đông, tr.183). Vậy nên, thời hiện đại
được định tính bằng sự lên ngôi của những đám đông được người cầm
đầu dẫn dắt. Và trong thời đại hỗn loạn và lo âu ấy, bằng việc đánh mất
lý tưởng của mình, chủng tộc đã đánh mất tâm hồn mình và lại trở
thành đám đông. “Nền văn minh chẳng có sự cố định nào, bị phó mặc
cho mọi ngẫu nhiên. Bọn tiện nhân thành bà hoàng và những kẻ dã man
tiến lên” (Tâm lý học đám đông, tr.309).
Ngày nay, lý thuyết của Le Bon vẫn chịu một số chỉ trích. Ông được
coi là người đặt nền móng cho chủ nghĩa quốc gia hiện đại. Nhưng dù
thế nào đi nữa thì Le Bon cũng chỉ là “con đẻ” của thời đại ông. Nỗi lo
sợ về nạn bạo lực, sự hoành hành, chứng khủng bố của những đám đông
thể hiện rất rõ trong lý thuyết của ông. Ông dường như đã quá phóng
đại về nguy cơ bạo lực và sự vô lý của đám đông. Tuy vậy, cuốn sách
này thực sự là tác phẩm quan trọng và có ảnh hưởng lớn tới tư tưởng
thời đại của Le Bon nói chung cũng như tâm lý học hiện đại nói riêng.
Dù tán thành hay phản đối, dù đôi chỗ Le Bon có phần cực đoan, và
những quan điểm, luận thuyết của ông còn phải tranh luận, nhưng NXB
Tri thức cũng xin mạnh dạn giới thiệu tác phẩm của Le Bon với độc giả
Việt Nam như một cái nhìn tham khảo. Hơn nữa, việc xem xét, tìm hiểu
nhiều học thuyết trên thế giới, thậm chí trái ngược, mâu thuẫn với nhau
thiết nghĩ là điều rất hữu ích cho các sinh hoạt tri thức của Việt Nam,
làm đa dạng hoá và phong phú thêm tri thức của người Việt Nam. Trên
tinh thần đó, chúng tôi sẽ tiếp tục cho ra mắt bản dịch cuốn Trí tuệ đám
đông (The Wisdom of Crowds), một trong những cuốn sách bán chạy
nhất năm 2005, mang một cái nhìn khác với cái nhìn của Le Bon về đám
đông, để độc giả có thêm thông tin khách quan về chủ đề này.
