GIA CÁT CẨN TRUYỆN
Gia Cát Cẩn tự Tử Du, người huyện Dương Đô quận Lang Nha.
Ngô thư chép: Tổ tiên là người họ Cát, vốn là người huyện Gia quận
Lang Nha, sau dời đến huyện Dương Đô. Huyện Dương Đô có người họ
Cát ở đấy trước rồi, người thời ấy gọi họ là Gia Cát,
nhân đấy đặt làm
họ. Cẩn thủa trẻ đến kinh sư, đọc sách Mao thi, Thượng thư, Tả thị xuân
thu. Lúc mẹ mất, để tang rất có hiếu, thờ mẹ kế cũng rất cung kính, rất có
đạo của người con. Phong tục thông chép: Cát Anh làm tướng quân của
Trần Thiệp, có công mà bị giết, Hiếu Văn Đế truy tặng, phong con cháu
tước Hầu ở huyện Gia, nhân đó đặt tên họ ấy. Sách này không giống so với
lời mà Ngô thư chép.
Cuối thời Hán tránh loạn đến Giang Đông. Gặp lúc Tôn Sách chết, anh
rể của Tôn Quyền người huyện Khúc A là Hoằng Tư gặp Cẩn mà khen lạ,
tiến cử cho Quyền, cùng bọn Lỗ Túc đều được đãi làm khách, sau làm
Trưởng sử của Quyền, chuyển làm Trung tư mã. Năm Kiến An thứ hai
mươi, Quyền sai Cẩn đi sứ đến nước Thục kết thân với Lưu Bị, gặp nhau
bàn việc công với em là Lượng, lúc lui hội không gặp mặt riêng. Nói
chuyện can gián Quyền chưa từng nói thẳng, ít thấy được phong thái, chỉ
nói sơ qua để tỏ ý; nếu có lời chưa hợp ý thì bỏ ra mà nói riêng, thong thả
mượn việc khác mà nói lại, lấy vật khác mà so sánh, do đó Quyền từ từ
hiểu ra. Ngô Quận Thái thú Chu Trị là tướng được Quyền tiến cử, Quyền
từng có ý trông mong vào người ấy, lại vốn đã kính trọng, nhưng người ấy
lại tự nhún nhường, do dó giận dỗi không thôi. Cẩn đoán biết việc ấy nhưng
không dám nói rõ, bèn mượn lấy ý riêng để tự hỏi, rồi viết thư trước mặt
Quyền, bàn qua lí lẽ, dõi theo lòng ý Quyền mà cân nhắc. Viết xong, đem
trình Quyền, Quyền mừng, cười rằng: “Ý ta rõ rồi. Cái đức của họ Nhan
khiến cho người khác cũng thấy gần gũi, là nói về việc này chăng”? Quyền
lại trách mắng Hiệu úy Ân Mô, không biết định tội ra sao, bầy tôi phần
nhiều khuyên can, Quyền lại càng giận, nói lí lẽ với họ, riêng Cẩn im lặng,
Quyền nói: “Sao chỉ Tử Du không nói”? Cẩn rời chiếu nói: “Cẩn với bọn
