mấy lần nghị bàn về những điều bất tiện của quy tắc và pháp chế. Ở giữa
chốn công khanh, cứ chiểu đạo lý mà thi hành. Gặp lúc các vương vào
chầu, Chi cùng với người khác ở kinh đô giao kết, bị bãi chức quan.
Về sau Chi nhận chức Đại tư nông. Trước đó các thuộc hạ của Điển nông
cùng quan lại và thứ dân làm hỗn loạn việc buôn bán để mưu sinh, cầu lấy
cái lợi. Chi tấu rằng: “Phương pháp cai trị của bậc đế vương, là chuộng cái
nghiệp cơ bản mà đè nén nghề buôn, chuyên chú nghề nông trọng thị lương
thực. Theo vương chế thì: ‘Không có của cải tích trữ ba năm, quốc gia
không phải là quốc gia vậy.’ Quản tử khu ngôn(3) cho rằng tích luỹ lương
thực là việc cần kíp. Hiện nay hai kẻ địch(4) chưa bị diệt, việc quân không
ngừng nghỉ, cái thiết yếu của quốc gia, chỉ ở lương thực và lụa vậy. Vũ
hoàng đế đặc biệt đặt ra chức quan coi đồn điền, chuyên chú vào việc nông
tang. Năm Kiến An trung, kho đụn trong thiên hạ sung túc đầy tràn, trăm
họ nhà nhà giàu có đủ đầy. Từ năm Hoàng Sơ đến nay, nghe nói các Điển
nông tự mưu sinh, đều mưu tính cho thuộc hạ của mình, thật không phải là
điều thích hợp với đại thể quốc gia vậy. Bậc đế vương lấy bốn bể làm nhà,
đó là lý do mà kinh truyện nói rằng: ‘Trăm họ chẳng giàu có, đức vua giàu
có với ai!’ Giàu có là ở ruộng đất, ở cái chỗ chẳng mất thiên thời mà dùng
hết được cái sức của đất. Nay thương lữ kinh doanh mưu cầu cái lợi, tuy có
được cái lợi gấp bội một cách rõ ràng, nhưng về đại kế nhất thống, đó là cái
tổn thất không lường được, chẳng bằng khai khẩn thêm một mẫu ruộng để
thu thêm lợi. Người nông dân theo việc cấy cầy, từ tháng giêng gieo trồng,
bừa đất làm cỏ hái lá dâu, gắng sức đốt lửa khai hoang gieo mạ, phát cỏ san
đất trồng lúa, tháng mười mới xong. Rồi sửa sang kho đụn, làm xe đòn,
chuyển nộp tô thuế, sửa sang đường đất cầu cống, dùng bùn trát kín ngăn
phòng ốc, thế là hết một năm, không có ngày nào chẳng làm việc nhà nông
vậy. Nay các quan Điển nông đều nói ‘Người ở lại làm ruộng kẻ ra ngoài
buôn bán là cái kế căn bản của nghề nông, thu dụng được hết các lực lượng,
tình thế không thể không làm như vậy. Vừa chẳng để hoang phế ruộng
vườn, mà chúng ta không dư thừa lực lượng.’ Thần ngu muội cho rằng
chẳng nên dùng lại việc buôn bán tạp nham làm nhiễu loạn nông nghiệp,
