TIỂU SỬ ĐÀO DUY TỪ
Đào Duy Từ sinh vào khoảng năm 1572 ở xã Hoa-trai, huyện Ngọc-sơn (nay là
huyện Tĩnh-gia) tỉnh Thanh-hóa, cha là Đào Tá Hán, mẹ là người họ Nguyễn.
Ông thông minh, và học rộng biết nhiều. Ông đi thi hương ở Thanh-hóa. Hiến
ty cho Đào Duy Từ là con nhà phường chèo, gạch bỏ tên không cho vào thi.
Ông buồn bực quay về, căm giận chế độ vô lý của họ Trịnh lúc bấy giờ. Một
hôm ông nói với bạn rằng: “Tôi nghe chúa Nguyễn hùng cứ đất Thuận-quảng,
làm nhiều việc ân đức, lại có lòng yêu kẻ sĩ, trọng người hiền... Nếu ta theo
vào giúp thì chẳng khác gì Trương Lương về Hán, Ngũ Viên sang Ngô, có thể
làm tỏ rạng thanh danh, ta không đến nỗi phải nát cùng cây cỏ, uổng phí một
đời...”. Rồi mùa đông năm Ất sủu (1627), Duy Từ trốn được vào xứ Đường
trong. Đầu tiên ông ở huyện Vũ-xương hơn một tháng để nghe ngóng tình
hình. Sau biết khám lý Hoài-nhân là Trần Đức Hòa là người có mưu trí được
chúa Nguyễn Phúc Nguyên tin dùng, Duy Từ vào Hoài-nhân. Ông đi ở chăn
trâu cho một phú ông ở xã Tùng-châu. Phú ông thấy Duy Từ học rộng tài cao,
biết ông không phải là người thường, liền đem nói với Trần Đức Hòa. Đức Hòa
cho gọi Duy Từ đến hỏi chuyện. Thấy Duy Từ không gì là không thông hiểu,
Đức Hòa giữ ông lại rồi gả con gái cho. Duy Từ đem bài “Ngọa long cương”
của ông đưa cho Đức Hòa xem,. Đức Hòa xem bài “Ngọa long cương” và nói:
“Đào Duy Từ là Ngọa-long đời này chăng?”.
_____________________________________
1.
Ngọa Long là biệt hiệu của Khổng Minh Gia Cát Lượng.
Một hôm, Trần Đức Hòa đem bài “Ngọa long cương” cho Nguyễn Phúc
Nguyên xem, và nói: “Bài này là do thầy đồ của nhà tôi là Đào Duy Từ làm”.
Đọc bài “Ngọa long cương” Nguyễn Phúc Nguyên biết Đào Duy Từ là người
có chí lớn, liền cho gọi Duy Từ đến. Mấy hôm sau, Đào Duy Từ và Trần Đức
Hòa cùng vào ra mắt Nguyễn Phúc Nguyên. Lúc ấy Phúc Nguyên đang mặc áo
trắng, đứng ở của nách. Thấy thế, Duy Từ dừng lại, không vào. Phúc Nguyên
hiểu ý, trở vào, mặc áo đội mũ chỉnh tề rồi ra đón Duy Từ vào nói chuyện. Duy
