các đường thủy, đường bộ mà quân Mông-cổ tất phải đi qua trên đường về
nước. Tháng Ba năm Mậu tý (1288) trận phục kích quy mô nổi tiếng trong lịch
sử đã diễn ra ở sông Bạch-đằng, kết quả 500 chiến thuyền Mông-cổ bị đánh
đắm hoặc bị bắt, hơn ba vạn quân giặc bị giết, bị bắt, bị chết đuối, Ô-mã-nhi và
Tích-lệ-cơ ngọc bị bắt sống...
Được tin toàn bộ quân Mông-cổ bị phá ở sông Bạch-đằng, Thoát Hoan sợ
cuống quít, y vội ra lệnh cho toàn quân rút lui về nước. Trên đường chạy trốn,
quân Mông-cổ lại bị quân đội của Trần Quốc Tuấn phục kích, và bị chết rất
nhiều. Thoát Hoan phải do đường huyện Đan-kỷ (Lạng-sơn) chạy sang Lộc-
châu rồi theo thung lũng sông Lục-ngạn, qua các địa điểm Biển-động, An-
châu, Đình-lạp đê vượt biên giới chạy về Tư-minh (Trung-quốc).
Do có nhiều công lao đánh giặc cứu nước, Trần Quốc Tuấn được phong tước
Hưng-đạo đại vương, vì vậy người ta thường gọi ông là Trần Hưng Đạo.
Tháng Tám năm Kỷ hợi (1300), Trần Quốc Tuấn bị bệnh nặng ở Vạn-kiếp,
và đến ngày 15 tháng Tám thì ông từ trần tại nhà riêng.
Trước khi Quốc Tuấn sắp từ trần, vua Trần Anh-tôn có đến nhà riêng của
ông ở Vạn-kiếp để hỏi ông về kế sách giữ nước. Nhân dịp này, Quốc Tuấn có
trình bày với vua Anh-tôn về chiến lược đánh giặc giữ nước khi đất nước bị
xâm lăng như chúng tôi đã nói ở phần “Giới thiệu”.
Chiến lược, chiến thuật của Trần Quốc Tuấn có thể tóm tắt như sau:
Nước Đại Việt nhỏ và yếu hơn nước Đại Nguyên của Mông-cổ, vì vậy phải
“lấy đoản binh mà chống trường trận” tức phải lấy ít đánh nhiều, lấy yếu chống
mạnh, khi quân giặc mới đến, thế chúng còn mạnh, thì ta rút lui để bảo toàn lực
lượng, nhủ cho giặc vào sâu và dàn mỏng lực lượng ra nhiều nơi chờ khi nào
có điều kiện thuận lợi mới phản công; khi ta rút lui, ta cũng phải chủ động
khiến cho giặc “muốn đánh mà không đánh được”. Với chiến thuật vườn
không nhà trống, với chiến tranh nhân dân, giặc không thể cướp được lương
thực của nhân dân, và luôn luôn bị dân quân du kích đánh phá, quấy rối, cắt
đường tiếp tế. Tinh thần quân giặc do đó tất phải giảm sút. Lúc ấy quân ta mới
phản công, cắt hẳn đường liên lạc, tiếp tế của giặc, phục kích, tập kích giặc,
dùng vận động chiến thần tốc đánh vào các căn cứ quan trọng của giặc, buộc
giặc phải rút lui về nước, và trên đường giặc rút lui, ta phục kích tiêu điệt
chúng.
