tộc Sefoidi. Cô đã chứng kiến những mũi tên bay vun vút tứ phía và những
người đàn ông bị thương được mang ra ca-nô. Tương tự như vậy, linh mục
Juan Crespí người Tây Ban Nha, một thành viên của đoàn thám hiểm
Gaspar de Portolá, đoàn thám hiểm bằng đường bộ đầu tiên của người châu
âu tiếp cận thổ dân da đỏ Chumash dọc theo bờ biển Nam California vào
những năm 1769-1770, đã viết lại chi tiết về các nhóm người Chumash bắn
tên vào nhau.
Vấn đề liên quan đến tất cả những câu chuyện trên về chiến tranh truyền
thống của các nhà quan sát bên ngoài (thường là người châu âu), dù là các
nhà nhân học hay thường dân, đều gợi nhớ Nguyên lý Bất định Heisenberg
trong vật lý: bản thân sự quan sát làm nhiễu loạn sự kiện được quan sát.
Trong nhân học, điều này có nghĩa là sự hiện diện của những người ngoài
cuộc chắc chắn có ảnh hưởng lớn tới những người "chưa được tiếp cận"
trước đó. Các chính quyền nhà nước thường thông qua một chính sách có
chủ đích để kết thúc chiến tranh truyền thống: chẳng hạn, mục tiêu đầu tiên
của các sĩ quan tuần tra người úc thế kỷ XX trong lãnh thổ Papua và New
Guinea, khi xâm nhập vào một khu vực mới, là chấm dứt chiến tranh và tục
ăn thịt người. Những người ngoài cuộc không thuộc chính phủ có thể đạt
được kết quả giống như vậy theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ, Klaus
Kuegler cuối cùng đã phải nài nỉ tộc trưởng thị tộc Fayu ngừng đánh nhau
quanh nhà anh ấy và giao chiến ở nơi khác, nếu không anh ta và gia đình sẽ
phải rời khỏi đó vì sự an toàn và bình yên của chính họ. Người Fayu đồng ý
và dần ngừng đánh nhau.
Trên đây là ví dụ cho thấy người châu âu cố tình kết thúc hoặc giảm thiểu
chiến tranh giữa các thị tộc, nhưng cũng có những cáo buộc cho thấy người
châu âu xúi giục các thị tộc đánh nhau một cách có chủ đích. Rất nhiều
cách mà theo đó những người ngoài cuộc, thông qua các hoạt động hoặc
chỉ đơn giản là sự xuất hiện của họ, có thể không có chủ ý đã làm gia tăng
hoặc giảm thiểu chiến tranh. Do đó, mỗi khi một người ngoài cuộc tường
thuật lại những quan sát về chiến tranh truyền thống (hoặc tình trạng không
