chiến tranh), sẽ khó tránh khỏi sự thiếu chắc chắn về mức độ chiến tranh,
nếu không có thêm người thứ hai quan sát bên ngoài. Tôi sẽ quay lại câu
hỏi này sau trong chương này.
Một cách tiếp cận khác là nghiên cứu bằng chứng về mâu thuẫn bộ lạc
được thể hiện trong các di tích khảo cổ được chôn trước khi những người
ngoài tới. Cách tiếp cận này có lợi thế là loại bỏ toàn bộ tác động của
những người quan sát đương thời bên ngoài. Tuy nhiên, trong phép so sánh
với Nguyên lý Bất định Heisenberg, lợi thế đó được đánh đổi bằng bất lợi:
tính thiếu chắc chắn về sự thật gia tăng, vì chiến tranh không được quan sát
trực tiếp và cũng không được miêu tả dựa trên báo cáo của nhân chứng địa
phương, thay vào đó phải được suy luận từ các bằng chứng khảo cổ vốn có
nhiều điều không chắc chắn. Một loại bằng chứng khảo cổ không thể phủ
nhận về các trận chiến là các bộ xương, được gom chung lại không có
những dấu hiệu của hoạt động chôn cất phù hợp với những dấu cắt và vết
gãy trên xương được nhận thấy là do vũ khí hoặc các công cụ gây ra.
Những dấu vết đó gồm những vết mũi tên hằn, những vết cắt trên xương
gây ra bởi các vũ khí sắc bén như rìu, xương sọ với những dấu cắt thẳng dài
cho thấy việc da đầu họ bị lột, hoặc xương sọ đi kèm hai đốt sống đầu tiên
vốn là kết quả thường thấy của việc bị chặt đầu (chẳng hạn để săn đầu
người). Ví dụ, ở Talheim thuộc Tây Nam nước Đức, Joachim Wahl và Hans
Konig nghiên cứu 34 bộ xương được xác định là của 18 người lớn (9 người
đàn ông, 7 phụ nữ, 2 người không rõ giới tính) và 16 trẻ em. Họ được chất
đống ngổn ngang vào khoảng 5.000 năm TCN trong một căn hầm không có
vật dụng chôn cất thường có trong hoạt động chôn cất người thân nghiêm
trang. Những vết cắt không lành lại bên phải mặt sau của 18 chiếc sọ cho
thấy những người này đã chết vì những cú đánh từ phía sau bởi ít nhất 6 cái
rìu, chắc chắn được sử dụng bởi những người tấn công thuận tay phải. Các
nạn nhân ở mọi lứa tuổi, từ trẻ nhỏ tới một người đàn ông ở độ tuổi 60. Có
vẻ như toàn bộ nhóm gồm sáu gia đình đã cùng lúc bị tàn sát bởi một nhóm
tấn công đông hơn rất nhiều.
