16. "Tôn giáo là tiếng thở dài của một sinh vật bị áp bức, là trái tim của
một thế giới tàn nhẫn và là tâm hồn của nơi không có linh hồn. Nó là thuốc
phiện của con người." (Karl Marx)
Bảng 9.1 liệt kê 16 định nghĩa khác nhau được đề xuất bởi các học giả về
tôn giáo. Định nghĩa số 11 và 13, của émile Durkheim và Clifford Geertz,
được trích dẫn thường xuyên nhất bởi các học giả khác. Rõ ràng, chúng ta
thậm chí còn không thống nhất được về định nghĩa. Nhiều định nghĩa còn
được viết bằng một phong cách phức tạp tương tự như ngôn ngữ của luật sư
khi soạn thảo hợp đồng, điều đó cảnh báo rằng chúng ta đang đặt chân vào
một cuộc tranh luận nảy lửa.
Nếu thoái lui, chúng ta có thể né tránh vấn đề về việc định nghĩa tôn giáo
giống như chúng ta thường né tránh việc định nghĩa sự khiêu dâm, bằng
cách nói, "Tôi không thể định nghĩa sự khiêu dâm, nhưng tôi sẽ biết khi tôi
nhìn thấy nó?" Thật không may, sự né tránh này là vô ích, các học giả còn
không đồng ý về việc công nhận một số phong trào phổ biến và được nhiều
người biết đến là tôn giáo hay không. Ví dụ, cuộc tranh luận giữa các học
giả tôn giáo về việc có coi Phật giáo, Nho giáo và Thần đạo là tôn giáo hay
không đã kéo dài rất lâu; xu hướng hiện nay công nhận Phật giáo nhưng
không công nhận Nho giáo, mặc dù Nho giáo vẫn được xem là một tôn giáo
trong một hoặc hai thập kỷ trước; thay vào đó, Nho giáo ngày nay thường
được xem là một lối sống hay một triết lý thế tục.
Những khó khăn trong việc định nghĩa tôn giáo là một bài học. Chúng cảnh
báo chúng ta rằng những hiện tượng mà chúng ta gộp chung là tôn giáo bao
hàm nhiều thành phần khác nhau, có thể mạnh, yếu khác nhau, hay hầu như
vắng mặt trong các tôn giáo khác nhau, các xã hội khác nhau và các giai
đoạn khác nhau của sự tiến hóa của tôn giáo. Tôn giáo, không tách biệt rõ
khỏi các hiện tượng khác, cũng mang nhiều, nhưng không phải tất cả, các
thuộc tính vốn gắn liền với nó. Đó là lý do tại sao lại xảy ra bất đồng về
việc xác định liệu Phật giáo, một trong bốn tôn giáo lớn nhất thế giới, có
