Làng tôi nghèo. Đếm khắp lượt không nổi vài gia đình khá giả. Phong
cảnh chẳng có gì đặc sắc. Cái duy nhất người làng hay nhắc là ngôi đền thờ
bà chúa với tám bia đá ghi danh những người đỗ đạt. Tự dưng tám bia đá
biến mất. Sau này dân làng mới biết vợ chồng Độ đã chở về nhà đập nung
vôi. Cũng chẳng sao. Ông đồ nho cuối cùng của làng đã mất cách đây tám
năm, trong làng còn ai đọc được. Nhìn dãy bia đá sừng sững ở cổng đền,
ngó trông uy nghiêm, chạm trổ tinh xảo song cứ như nom vào bức vách.
Thành thử nó tồn tại hay không cũng chẳng ảnh hưởng đến cuộc sống
người làng.
Sau tám bia đá, cây đa đại thụ từ thời khai lập làng - cây đa cha chỉ
cho chúng tôi dấu hiệu đầu tiên của làng khi cả gia đình về từ miền ngược -
khô cành héo lá. Như mọi năm, mùa đông cây trút lá, đầu xuân lộc biếc
đâm chồi, nhưng giờ tới tận hè, cũng chẳng nảy lộc nào. Cuối cùng phải
đẵn bỏ, kẻo một dạo nữa cành mục, gió bão rơi vỡ ngói đền.
Một hôm có đoàn khảo cổ về làng. Lúc đó mọi người mới vỡ lẽ, họ
muốn khảo cứu tám văn bia cổ. Nếu đúng như văn bản gốc nhà nước sẽ cấp
bằng di tích văn hóa. Thôi rồi còn đâu. Tám văn bia giờ đã thành vôi vữa.
Đoàn khảo cổ sửng sốt. Họ bảo vùng này còn chứa trong lòng đất vô vàn bí
ẩn. Những người già trong làng ồ lên. Thảo nào ngoài đầm sậy, mấy nhà
làm gạch đào được mộ thuyền.
Vợ Độ phát điên. Chẳng biết do lấy tám tấm bia nên bị báo ứng hay
điên vì người làng rủa. Khổ nhất là mấy đứa nhỏ, mẹ viện nọ viện kia, bị bỏ
như đồ ba vạ. Đi xem thầy bảo: Thánh thần giáng tội. Suốt kiếp cứ lo làm
trả nợ. Các thầy cao tay được đón về, bùa chú dán quanh nhà, chuông
khánh cúng ma rộn rịch khắp làng. Rồi đền nọ miếu kia kêu cầu, cứ thấy
bảo thiêng là tìm đến, hỏi chỉ thấy bảo sắp khỏi. Ai đời vụ cấy, gù lưng
được mấy cái mạ, sâm sẩm tối lại lụi cụi nhổ lên.
Người già trong làng than thở từ dạo tám bia đá mất rồi cây đa chết,
đất long mạch, đất học của làng bị triệt nên không còn ai đỗ vào đại học.
