không cần diễn giải. Và thậm chí chúng ta không phải lúc nào cũng ý thức
được điều này.
Sự hợp lý hóa nguy biện nhân quả (Post hoc rationalization). Trong một
thí nghiệm, các nhà tâm lý học yêu cầu những người phụ nữ tham gia thí
nghiệm chọn ra đôi vớ ni lông nào mà họ thích trong số mười hai đôi có
sẵn. Sau đó, họ được yêu cầu giải thích về sự lựa chọn của mình. Chất liệu
vải, “cảm giác” và màu sắc là những lý do mà họ đưa ra. Nhưng trên thực
tế, tất cả các đôi vớ đều giống hệt nhau. Những người phụ nữ này đưa ra lời
giải thích lắp ghép và mắc lỗi ngụy biện. Liệu thí nghiệm này có chứng
minh được rằng chúng ta giỏi giải thích hơn thấu hiểu không? Hãy cùng
xem xét.
Một loạt các thí nghiệm nổi tiếng thực hiện trên những bệnh nhân mắc
chứng não tách (split-brain) đã cung cấp bằng chứng sinh học thuyết phục
về tính tự động của hành động giải thích. Có vẻ như trong cơ thể chúng ta
tồn tại một cơ quan tạo cảm giác - mặc dù rất khó phát hiện một cách chính
xác. Hãy cùng tìm hiểu cách mà người ta đã phát hiện ra nó.
Bán cầu não trái và bán cầu não phải của những bệnh nhân mắc chứng
não tách không thể kết nối với nhau và điều này cản trở việc chia sẻ thông
tin giữa hai bán cầu não. Những bệnh nhân này là của qúy, hiếm gặp và rất
có giá trị đối với các nhà nghiên cứu. Nói một cách chính xác, bạn có hai
người hoàn toàn khác nhau và có thể giao tiếp với từng người; những khác
biệt giữa hai người này sẽ giúp bạn ít nhiều hiểu được sự chuyên hóa của
hai bán cầu não. Chứng não tách thường là hậu quả của phẫu thuật nhằm
chữa trị các căn bệnh nghiêm trọng hơn như chứng động kinh; giờ đây, các
nhà khoa học ở các nước phương Tây (và hầu hết các nước phương Đông)
không còn được phép cắt đôi bộ não con người, cho dù hành động đó là vì
mục đích nghiên cứu và mở rộng kiến thức.
Bây giờ, ví dụ bạn thuyết phục một người mắc chứng bệnh này thực hiện
một hành động nào đó - như nâng ngón tay lên, cười hay nắm một cái xẻng
- để xác định cách anh ta tìm được lý do cho hành động của mình (dù biết
rõ không có lý do nào, tất cả là do bạn thuyết phục mà thôi). Nếu bạn yêu
cầu bán cầu não phải, lúc này đã tách biệt với bán cầu não trái, thực hiện
