Bạn không cần vận dụng nhiều kiến thức của chủ nghĩa kinh nghiệm để
tìm ra lời giải cho vấn đề này: chỉ cần một thí nghiệm đơn giản về tư duy là
đủ. Lĩnh vực quản lý quỹ đòi hỏi một số người phải thực sự có khả năng
bởi vì hết năm này qua năm khác, họ phải tìm cách “vượt mặt” thị trường.
Người ta sẽ tôn vinh những “thiên tài” này và thuyết phục bạn rèn luyện để
có được những kỹ năng như họ. Phương pháp mà cho đến nay tôi vẫn sử
dụng là tạo ra một nhóm các nhà đầu tư được lựa chọn hoàn toàn ngẫu
nhiên và, bằng phương pháp giả lập trên máy tính, chỉ ra quy trình tất yếu
của việc sản sinh ra những “thiên tài” trên thành công chỉ nhờ may mắn
này. Hết một năm, bạn lại sa thải kẻ bại trận và chỉ giữ lại người chiến
thắng và từ đó, công ty chỉ toàn những người chiến thắng liên tục trong dài
hạn. Vì không quan sát nghĩa trang của những nhà đầu tư chiến bại nên bạn
sẽ nghĩ rằng công ty đang vận hành tốt, và rằng một số nhân viên điều hành
hoàn toàn vượt trội hơn so với người khác. Dĩ nhiên, người ta dễ dàng tìm
ra lời giải thích cho thành công của những người may mắn sống sót đó:
“Anh ta ăn đậu hũ”, “Cô ta ở lại công ty đến tối mịt, một ngày nọ tôi gọi
đến văn phòng cô ấy lúc 8 giờ tối và...” hoặc dĩ nhiên cũng có những ý kiến
đại loại như “Bản chất cô ta là lười nhác rồi. Mà người lười nhác như cô ấy
thì nhìn nhận sự việc rất rõ ràng”. Nhờ vào cơ chế của thuyết tiền định truy
hồi về quá khứ, chúng ta sẽ tìm thấy “nguyên nhân” - thật vậy, chúng ta cần
phải nhìn thấy nguyên nhân. Tôi gọi sự mô phỏng về những nhóm người
giả sử này, vốn thường được thực hiện bằng máy tính, là cơ chế nhận thức
luận tính toán (computational epistemology). Những thí nghiệm về tư duy
của bạn có thể được thực hiện bằng máy tính. Bạn chỉ cần giả lập một thế
giới khác, một cách hoàn toàn ngẫu nhiên, và xác nhận là nó tương tự với
thế giới mà chúng ta đang sống. Việc không đưa các tỷ phú may mắn vào
các thí nghiệm này có thể xem là ngoại lệ.
Hãy nhớ lại điểm khác biệt của Mediocristan và Extremistan ở chương 3.
Tôi đã nói là không nên làm một công việc “có tính thang bậc”, đơn giản là
vì ít ai thành công trong những nghề như thế. Và những nghề như vậy tạo
ra một nghĩa trang rộng lớn: nhóm người làm diễn viên sống trong đói kém
