Hãy cùng kiểm tra điều mà tôi gọi là sự kiêu ngạo trí thức, hay nói đúng
hơn là sự ngạo mạn của chúng ta về những giới hạn trong hiểu biết của
mình. Episteme là một từ Hy Lạp có nghĩa là kiến thức; việc gọi một khái
niệm trừu tượng bằng tiếng Hy Lạp sẽ khiến nó có vẻ quan trọng. Đúng là
kiến thức của chúng ta phát triển, nhưng lại bị đe dọa bởi sự gia tăng lớn
hơn về mức độ tự tin - điều khiến cho kiến thức của chúng ta tăng, đồng
thời sự bối rối, ngu dốt và tính tự phụ cũng tăng theo.
Hãy ví dụ về một căn phòng đầy người. Hãy chọn ra một con số ngẫu
nhiên. Con số đó có thể tương ứng với bất kỳ nội dung nào sau đây: tỷ lệ
nhà môi giới chứng khoán bị tâm thần ở miền Tây Ukraine, doanh thu của
cuốn sách này trong những tháng có chữ r, chỉ số IQ trung bình của các
biên tập viên sách kinh doanh (hoặc các nhà viết sách kinh doanh), số
lượng người tình của Nữ hoàng Catherine II của Nga, v.v. Hãy yêu cầu từng
người trong phòng đưa ra một chuỗi giá trị hợp lý cho dãy số đó theo cách
mà họ tin rằng mình có 98% cơ hội đoán đúng, và dưới 2% cơ hội đoán sai.
Nói cách khác, bất cứ con số nào mà họ đưa ra đều có khoảng 2% cơ hội
nằm ngoài chuỗi giá trị đó. Ví dụ:
“Tôi có thể chắc chắn đến 98% rằng dân số Rajastan có khoảng từ 15
đến 23 triệu người”.
“Tôi có thể chắc chắn đến 98% rằng Nữ hoàng Catherine II của Nga có
khoảng từ 34 đến 63 người tình”.
Bạn có thể đưa ra kết luận về bản chất con người bằng cách đếm số
người đoán sai trong ví dụ của mình, nhưng không được vượt quá hai trong
số 100 người tham gia. Lưu ý rằng, các đối tượng (nạn nhân của bạn) được
thoải mái đưa ra chuỗi giá trị mà họ muốn: bạn không được tìm cách phán
đoán kiến thức của họ, mà ước lượng sự đánh giá của họ về kiến thức của
chính mình.
Và bây giờ hãy xem kết quả. Giống như nhiều điều xảy ra trong cuộc
sống, kết quả đó là thứ không được đính trước, có tính may rủi, bất ngờ và
phải mất một thời gian mới “tiêu hóa” được. Truyền thuyết kể rằng Albert
và Raiffa - hai nhà nghiên cứu đã từng chú ý đến vấn đề này - thực ra đang
tìm kiếm một điều gì đó khác biệt hơn, và cũng nhàn chán hơn: làm sao con
