người có thể đoán được các khả năng trong quá trình ra quyết định khi có
bất ổn trong đó (thứ mà những người có học thức gọi là xác định các hệ
số). Hai nhà nghiên cứu này hóa ra là những kẻ ngớ ngẩn. Tỷ lệ sai số 2%
hóa ra gần bằng tỷ lệ 45% trong phần dự đoán về dân số Rajastan! Điều
đáng nói là trong ví dụ thứ nhất có cả các sinh viên của trường kinh doanh
Harvard - những kẻ nổi tiếng tự phụ hoặc không có xu hướng tự suy xét.
Còn các thạc sỹ quản trị kinh doanh lại là những kẻ hết sức dị hợm trong
lĩnh vực này, và có lẽ đó là lý do khiến họ thành công trong kinh doanh.
Các nghiên cứu về sau cho thấy có nhiều người khiêm nhường hơn, hoặc ít
kiêu ngạo hơn, như người trông nom nhà của, tài xế tắc-xi. Còn các chính
trị gia và giám đốc doanh nghiệp, than ôi!… tôi sẽ nói về họ sau.
Mức độ hài lòng của chúng ta cao gấp 20 lần so với những điều mình
biết? Có vẻ thế.
Thử nghiệm này đã được lặp đi lặp lại hàng chục lần với dân số các
nước, các nghề nghiệp, các nền văn hóa, và hầu như được mọi nhà tâm lý
học thực nghiệm cùng nhà lý thuyết ra quyết định (decision theorist) nhắc
đến trong giờ lên lớp của mình để chỉ cho sinh viên thấy được một vấn đề
to lớn của nhân loại: đơn giản là chúng ta không đủ hiểu biết để người khác
tin tưởng. Tỷ lệ sai số 2% kia thường biến thành mức 15 đến 30%, tùy theo
đối tượng dân số và chủ đề được nói đến.
Tôi đã thử nghiệm với chính mình, và không còn nghi ngờ gì nữa, đã thất
bại dù luôn cố gắng trở nên khiêm nhường bằng cách thận trọng đặt ra một
chuỗi giá trị rộng lớn và như chúng ta sẽ thấy, sự đánh giá thấp đó hóa ra là
cốt lõi trong hoạt động nghề nghiệp của tôi. Sự thiên kiến này dường như
có mặt ở mọi nền văn hóa, thậm chí ở những nơi rất đề cao đức tính khiêm
nhường - có lẽ chẳng có sự khác biệt lôgic nào giữa thủ đô Kuala Lumpur
và thành cổ Amioun, (nay là) Li băng. Chiều hôm trước, tôi có một buổi
hội thảo tại Luân Đôn, và trên đường đến địa điểm tổ chức, tôi có đủ thời
gian để nhẩm viết trong đầu vì người tài xế tắc-xi có khả năng “tìm đường”
trên mức trung bình. Tôi quyết định làm một thử nghiệm nhỏ trong buổi nói
chuyện đó.
