thực tế về tương lai của những người đang trong giai đoạn lập gia đình,
đồng thời xem xét số lượng gia đình định hướng cho tương lai của mình, tự
bao bọc mình trong ngôi nhà kiên cố và nghĩ rằng sẽ sống ở đó mãi mãi mà
không nhận ra mức độ khủng khiếp của các số liệu thống kê về cuộc sống
tĩnh tại. Chẳng nhẽ họ không nhìn thấy các nhà môi giới bất động sản diện
những bộ cánh đắt tiền và đi lại trên những chiếc xe hơi sang trọng hay
sao? Chúng ta là những người rất thích di chuyển, nhiều hơn so với dự
định, và thực hiện nó một cách hăng hái. Hãy nghĩ xem có bao nhiêu người
đột nhiên mất việc đoán được là mình sẽ mất việc, thậm chí vài ngày trước
đó. Hay có bao nhiêu người nghiện ma túy khi bắt đầu con đường nghiện
ngập lại sẵn sàng chìm đắm trong cuộc chơi này lâu như thế.
Còn có một bài học khác từ thử nghiệm của Tetlock. Ông đã phát hiện ra
điều mà tôi từng đề cập trước đó, rằng nhiều thiên tài của trường đại học,
hay “những cộng tác viên của những tập san hàng đầu”, chẳng hơn gì so
với một độc giả hoặc một phóng viên bình thường của tờ New York Times
xét trong phạm vi khả năng phát hiện những thay đổi của thế giới xung
quanh mình. Những chuyên gia vốn dĩ hay chuyên môn hóa thái quá này
thậm chí còn thất bại với những thử nghiệm trong chính chuyên môn của
mình.
Nhím và cáo. Tetlock phân biệt hai nhóm dự đoán - nhím và cáo - dựa
trên sự phân biệt của nhà văn tiểu luận Isaiah Berlin. Như trong truyền
thuyết của Aesop, nhím biết một thứ, còn cáo biết nhiều thứ - đây chính là
những kiểu thích ứng mà bạn cần có trong cuộc sống hàng ngày. Phần lớn
những thất bại trong dự đoán đều xuất phát từ nhím bởi trong đầu nó chỉ
biết đến một sự kiện Thiên Nga Đen đơn lẻ - một biến cố lớn nhưng không
có khả năng xuất hiện. Con nhím này được dùng để ám chỉ những người
chú trọng đến một sự kiện không chắc xảy ra, rơi vào lối liên tưởng ngụy
biện khiến họ trở nên mù quáng để tin vào một kết quả mà không hình
dung được nhiều cái khác.
Do lối liên tưởng ngụy biện đó nên loài nhím trở thành thứ dễ hiểu đối
với chúng ta - tức là nội dung ít, dễ nhớ. Phạm trù của chúng được các nhà
