Sự biện hộ “gần đúng”. Khi nhìn lại quá khứ; với lợi ích của việc xem
xét lại các giá trị và khuôn khổ thông tin, ta có thể dễ dàng cảm nhận được
đó là một sự thoát hiểm trong gang tấc. Tetlock viết, “Những người theo
dõi khối Xô Viết - những người vào năm 1988 cho rằng Đảng Cộng sản
không thể nào bị tước mất quyền lực vào năm 1993 hoặc 1998 - hoàn toàn
có thể tin rằng những người ủng hộ Điện Kremli gần như lật đổ Gorbachev
trong âm mưu táo bạo vào năm 1991, và hẳn đã thành công nếu những kẻ
âm mưu hành động cương quyết và tỉnh táo hơn, hoặc nếu các sĩ quan quân
đội chủ chốt đã tuân lệnh giết chết những thường dân chống lại chế độ thiết
quân luật, hoặc nếu Yeltsin không hành động quá gan góc”.
Lúc này, tôi sẽ đi vào những khuyết điểm tổng quát hơn được phát hiện
trong ví dụ này. Các “chuyên gia” này tỏ ra không cân xứng: có những
trường hợp đoán đúng, họ cho rằng đó là nhờ khả năng chuyên môn và hiểu
biết sâu rộng của mình; nhưng khi đoán sai, hoặc là họ đổ lỗi cho hoàn
cảnh khác thường, hoặc tệ hơn, thậm chí không nhận ra rằng mình đã sai và
bắt đầu thêu dệt những câu chuyện xoay quanh nó. Họ cảm thấy khó chấp
nhận rằng mình hiểu biết hơi nông cạn. Nhưng đây là một thuộc tính phổ
biến trong mỗi chúng ta: có một phần trong chúng ta được tạo ra để bảo vệ
cho tính tự tôn của mình.
Con người là nạn nhân của sự bất cân xứng trong nhận thức về các sự
kiện ngẫu nhiên. Chúng ta cho rằng thành công của mình là nhờ vào kỹ
năng, còn thất bại là do các yếu tố ngoại cảnh, vượt khỏi khả năng kiểm
soát của mình, cụ thể là tính ngẫu nhiên. Chúng ta cảm thấy có trách nhiệm
với những gì tốt đẹp chứ không phải những gì tồi tệ. Điều này khiến chúng
ta nghĩ rằng mình giỏi hơn người khác trong bất kỳ công việc kiếm sống
nào. 96% dân số Thụy Điển tin rằng kỹ năng lái xe của bản thân đã đưa họ
vào danh sách 50% tài xế hàng đầu của nước này; còn 84% dân số Pháp
cảm nhận rằng chính khả năng tỏ tình đã đưa họ vào danh sách 50% người
tình lý tưởng của nước này.
Hiệu ứng khác của sự bất cân xứng này là chúng ta cảm thấy hơi khác
thường, không giống như những người khác - những người mà mình không
nhận thấy được sự bất cân xứng đó. Tôi đã đề cập đến những kỳ vọng phi