dự đoán lại lớn hơn rất nhiều so với mức chênh lệch trung bình giữa các dự
đoán riêng lẻ - điều nhấn mạnh tâm lý bầy đàn. Thông thường, các dự đoán
nên cách xa nhau, giống như khoảng cách của chúng với con số được dự
đoán. Nhưng để hiểu được cách mà các nhà dự đoán duy trì công việc làm
ăn, cũng như vì sao họ không mắc phải các tổn hại thần kinh nghiêm trọng
(như sụt cân, hành vi thất thường, hoặc chứng nghiện rượu cấp tính), chúng
ta phải quan sát công việc của nhà tâm lý học Philip Tetlock.
Tôi đã “gần” đúng
Tetlock đã nghiên cứu công việc của các “chuyên gia” kinh tế và chính
trị. Ông yêu cầu các chuyên gia đánh giá khả năng xảy ra của một số sự
kiện kinh tế, chính trị và quân sự trong một khung thời gian cụ thể (khoảng
5 năm sau). Các kết quả đó đại diện cho tổng cộng khoảng 27.000 dự đoán,
với sự tham gia của gần 300 chuyên gia. Các nhà kinh tế chiếm khoảng 1/4
số đối tượng tham gia. Nghiên cứu đã cho thấy rằng tỷ lệ sai số của các
chuyên gia cao gấp nhiều lần so với những điều họ đã ước tính. Nghiên cứu
cũng bộc lộ một vấn đề của chuyên gia: không có sự khác biệt nào trong
các kết quả cho dù đó là của một tiến sĩ hay một sinh viên chưa tốt nghiệp.
Các giáo sư có tiếng chẳng có lợi thế nào hơn so với các nhà báo. Sự cân
đối duy nhất mà Tetlock phát hiện thấy đó là hiệu ứng tiêu cực của danh
tiếng đối với việc dự đoán: những người có danh tiếng đưa ra dự báo tồi
hơn so với những người không có danh tiếng.
Nhưng trọng tâm của Tetlock không phải chứng tỏ năng lực thực sự của
các chuyên gia (mặc dù nghiên cứu đưa ra chứng cứ rất thuyết phục về điều
đó) mà là điều tra xem vì sao các chuyên gia không nhận ra rằng mình
chẳng giỏi giang gì trong công việc, hay nói cách khác, là tìm hiểu về cách
họ thêu dệt nên những câu chuyện của mình. Dường như có một trình tự
lôgic về sự bất lực đó, hầu hết đều dưới dạng bảo vệ niềm tin, hoặc bảo vệ
tính tự tôn. Do đó, Tetlock đã nghiên cứu sâu thêm về các cơ chế, theo đó,
các đối tượng nghiên cứu của ông đã đưa ra những lời giải thích dựa trên
quá khứ.
