với thời gian hoàn trả bất định trong tương lai. Tôi không hề hấn gì khi dám
chấp nhận rủi ro, nhưng làm ơn đừng tự cho rằng mình cẩn trọng và cư xử
như kẻ bề trên với các công ty khác, người ta không dễ bị tác động bởi
Thiên Nga Đen như công ty bạn đâu.
Thêm một sự kiện xảy ra gần đây, năm 1998, là sự phá sản gần như ngay
lập tức của công ty đầu tư tài chính (quỹ đầu tư mạo hiểm) Long-Term
Capital Management (LTCM) dù đã sử dụng phương pháp và kiến thức của
hai nhà kinh tế học từng đoạt giải Nobel trong quản trị rủi ro. Thực ra, hai
“thiên tài” một thời ấy đã sử dụng loại toán học dỏm, theo kiểu đường cong
hình chuông trong quản lý và tự thuyết phục bản thân rằng đó là một môn
khoa học vĩ đại và vì thế, biến cả một thể chế tài chính lâu đời thành những
kẻ khờ khạo. Một trong những giao dịch thua lỗ lớn nhất lịch sử diễn ra chỉ
sau một cái nháy mắt, và không có dấu hiệu cảnh báo nào về điều đó cả (để
biết thêm về vấn đề này, hãy tiếp tục đọc Chương 17).
Một Thiên Nga Đen có liên quan đến tri thức
Xét theo quan điểm của con gà tây thì việc nó không được cho ăn vào
ngày thứ một nghìn lẻ một chính là một Thiên Nga Đen. Còn đối với ông
hàng thịt thì không, bởi sự việc này không có gì bất ngờ cả. Vì thế, qua đây,
bạn có thể thấy rằng Thiên Nga Đen chính là vấn đề của một gã khờ. Nói
cách khác, sự xuất hiện của nó có liên quan đến sự mong đợi của bạn. Bạn
nhận thấy rằng mình có thể loại trừ được Thiên Nga Đen nhờ vào khoa học
(nếu có khả năng) hay bằng cách giữ cho đầu óc phóng khoáng. Dĩ nhiên,
cũng giống như nhân viên của công ty đầu tư tài chính LTCM, bạn có thể
tạo ra Thiên Nga Đen bằng kiến thức khoa học của mình qua việc thuyết
phục người khác tin rằng Thiên Nga Đen không thể xảy ra - đây chính là
thời điểm khoa học biến những công dân bình thường thành kẻ ngốc.
Lưu ý rằng, những biến cố này không nhất thiết phải gây bất ngờ ngay
lập tức. Một vài đứt gãy về lịch sử mà tôi đề cập trong Chương 1 tồn tại
qua nhiều thập kỷ như máy vi tính chẳng hạn, đã tạo ra những ảnh hưởng
có ý nghĩa to lớn đối với xã hội mà chúng ta không hề nhận thấy rằng nó
