gọi một cái gì đó. Không, Remarque không phức tạp như một André
Malraux không chua xót hận thù như Malaparte, không lạnh lùng tàn nhẫn
như Norman Mailer, không thất vọng bơ vơ như Hemingway. Người về từ
chiến tranh. Trong tiểu thuyết của Remarque, không về trong sự lạc loài thờ
ơ của Faulkner, mà trở về với hoài tưởng tới những con chim sơn ca ở đầu
làng, về trong tình yêu và ra đi trong sự chết, dó là một chút khói thuốc mà
Remarque gởi tặng cho chúng ta, vì như một nhân vật trong một cuốn tiểu
thuyết khác của Remarque "người ta chỉ có thể tìm được thanh bình trong
khói thuốc". Sự trở về kêu gọi quê hương, tình yêu, thanh bình; sự ra đi kêu
gọi sự chết chiến tranh, hận thù, ngộ nhận, hư vô. Đó là một cội cây anh
đào trổ bông mà Remarque đem về tặng cho mỗi người trong chúng ta,
những người đang sống qua kẽ nứt của mái nhà tranh quê mẹ. Trong một
quyển tiểu quyết khác của Remarque, mang tên là Mặt trận miền Tây đều
yên lặng, một nhân vật nào đó không ngừng ám ảnh trí nhớ của mình, đó là
một anh tân binh quân dịch, một hôm, khi ngoài cửa sổ trại lính anh bỗng
nhìn thấy cây anh đào trổ bông bừng lên cả khung cửa, suốt đêm đó, anh
trằn trọc ngủ không được, anh nhớ đến cây anh đào ở quê nghèo, và sáng
hôm sau, người ta không còn tìm ra hành tung anh nữa. Anh đã trở về.
Ra đi và trở về. Ra đi trong trầm uất và trở về trong liều lĩnh rạo rực.
Sống rạo rực và chết như khói bay lên trời. Mộ thời để yêu và một thời để
chết. Yêu một lần và chết một lần. Chỉ một lần. Remarque trao tặng chúng
ta một thời để yêu và một thời để chết. Từ mặt trận ở Nga, Graber trở về
nghỉ phép ở quê hương, chàng đã chờ dợi hai năm rồi mới được dịp may
bất ngờ này. Về tới quê nhà, chàng không còn thấy, không còn nhìn ra mái
nhà xưa nữa, bom đạn đã làm tan nát tất cả: cha mẹ chàng mất tích, chàng
bơ phờ tìm kiếm hành tung của cha mẹ, nhưng rồi tình cờ gặp cô Elisabeth
Kruse, họ yêu nhau, yêu nhau đến độ cao cuối cùng của phong vũ biểu, vì
họ chỉ biết rằng mọi sự đều chỉ đến có một lần thôi. "Thực là lạ, anh nhỉ,
Elisabeth nói, có lẽ là mùa xuân đang tới, em có cảm giác là đâu đây
thoảng thoảng mùi hoa đồng thảo...".
