CHỨNG NHÂN CAM LỘ
---
❊ ❖ ❊---
T
ừ chợ Cùa - trung tâm thương mại, hành chính của xã Cam Chính, đi
chừng hai cây số nữa thì đến một khu đất rộng, bằng phẳng, như một sân
bay dã chiến.
- Đây là Tân Sở. Ngày xưa vua Hàm Nghi từ Huế chạy ra đây xuống
chiếu Cần Vương, kêu gọi toàn dân đánh Pháp...
Theo cái khoát tay của chủ tịch xã Nguyễn Ngọc Lương, tôi nhìn xuyên
suốt làn sương khỏi bảng lảng hoàng hôn đang phủ mờ những bụi cây lúp
xúp trước mặt. Không còn lại gì, dù dấu vết một đoạn tường thành, một nền
nhà. Những năm 60-70, chính quyền Nguỵ đã dồn dân thôn An Lộc đến
đây, lập thành chi khu Cùa với sân bay Cồn Trung và quận lỵ Hướng Hoá.
Đây là điểm chốt chặn chiến lược, cùng với các căn cứ Khe Sanh, Đầu
Mầu, Cam Lộ... làm thành phòng tuyến thép, dọc đường Chín, chặn đứng
sự xâm nhập của cộng sản Bắc Việt.
Dấu tích Tân Sở một trăm năm trước đã bị xoá trắng.
Tôi thoắt rùng mình. Như có phép phân thân, tôi bỗng nhìn thấy từng
đoàn người ngựa ẩn hiện trong ánh đuốc nhựa thông từ phía Triệu Phong,
Quảng Trị, vượt động Ông Do tiến về phía Tân Sở. Đi đầu là quan Thượng
thư Bộ Binh Tôn Thất Thuyết, rồi đến hai con trai Tôn Thất Đàm, Tôn Thất
Thiệp, tiếp đến là xa giá vua Hàm Nghi, ông vua mười ba tuổi chừng như
đã quá mệt mỏi vì đường trường, quá khiếp đảm vì những ngày chạy giặc.
Thảm thương thay là tấn đại bi kịch của triều Nguyễn sau cái chết của vu
Tự Đức, một ông vua nhiều vợ mà không con. Thời kỳ tứ nguyệt tam
vương (bốn tháng ba vua) bắt đầu từ ông vua ba ngày Dục Đức, rồi đến ông
vua ba tháng Hiệp Hoà, và tiếp đến là ông vua tám tháng Kiến Phước, Hoà
ước Harmand - Quý Mùi, 1883 (giai đoạn vua Hiệp Hoà) đã tạo ra Trú sứ
Pháp mọc lên ở bờ nam sông Hương. Tiếp đó Hoà ước Patenotre - Giáp
Thân, 1884 (giai đoạn vua Kiến Phước) tiếp tục bước thoái hàng nhục nhã
