Cao Huy Thuần
Thượng đế, Thiên nhiên, Người, Tôi & Ta
BÀI THỨ NHẤT
LUẬT LÀ GÌ?
GIỚI LUẬT LÀ GÌ?
LUẬT LÀ GÌ?
Tưởng là dễ. Thật ra rất khó định nghĩa luật. Khó đến nỗi chẳng ai định nghĩa
được. Hiện tượng luật bàng bạc khắp trong mọi hiện tượng xã hội; làm sao
chiết ra được từ những hiện tượng xã hội một thứ hiện tượng gọi là hiện
tượng luật? Lấy tiêu chuẩn gì mà chiết? Lấy tiêu chuẩn gì mà gọi đó là hiện
tượng luật?
Khó khăn lại còn lớn hơn nữa, vì làm sao có một định nghĩa duy nhất về cái
gọi là luật từ xưa cho đến nay, từ vùng văn hóa này qua vùng văn hóa khác,
Trung Hoa, Ả Rập, La Mã, mỗi vùng có một quan niệm khác nhau về luật?
Chịu! Không ai định nghĩa được. Cho nên đành phải chấp nhận một định
nghĩa tương đối. Mở sách giáo khoa về luật ra, sách nào cũng nói: luật là
những nguyên tắc, những quy phạm (normes) về hành động xã hội. Nhưng
sách nào cũng cảnh cáo liền: đó chỉ là một định nghĩa tạm bợ, một bước khởi
hành để tiếp tục suy nghĩ. Và nói ngay: "nguyên tắc" ở đây có thể là những
điều luật, chiếu chỉ, hoặc cách xử sự, phong tục, tục lệ, hoặc quyết định của
tòa án, của trọng tài.
Ðiều luật: chuyện này dễ hiểu trong các nước có truyền thống luật thành văn.
Ở ta, ngày xưa đã có những bộ luật: luật Hồng Ðức, luật Gia Long. Quyết
định của tòa án: chuyện này hơi khó hiểu hơn một chút vì hơi xa với những
"nguyên tắc". Nhưng đó cũng là luật vì hai lẽ chính: một là luật ở các nước
common law như Mỹ chẳng hạn chủ yếu là luật bắt nguồn từ những bản án;
hai là có những ngành luật như luật hành chánh của Pháp là thứ luật tạo dần
dần từ những bản án, một thứ luật án lệ.
Nhưng cái này mới khó: phong tục, tục lệ, cách xử sự. Luật gồm những
