Lập loè ngọn lửa ma trơi,
Tiếng oan văng vẳng, tối trời càng thương.
Công danh, phú quý, sắc đẹp, ngai vàng, bao nhiêu mồ hôi, nước mắt, bao
nhiêu trí tuệ, mưu cơ, rút cục lại cũng chỉ còn là những oan hồn đi vất
vưởng đó đây, chờ lúc lặn mặt trời thì kéo ra để ăn xin một nắm cơm, bát
cháo, la cà các đền chùa miếu mạo nghe kinh và suy nghĩ về chữ “giai
không vạn cảnh”.
Thôi rồi, lại nói chuyện “chiến bại” rồi. Thế thì còn đâu là tinh thần đấu
tranh, tiến bộ? Nhưng giả thử ở đời ai cũng suy nghĩ một cách chiến bại
như thế, chưa biết chừng thù hận sẽ ít đi, chiến tranh giảm bớt và do đó số
oan hồn cơ khổ sẽ giảm rất nhiều cũng nên! Nhưng nói vậy mà chơi thôi
chớ thế giới làm sao mà “thoái hoá” như thế được? Còn giống người thì
còn ganh đua, còn ganh đua thì còn mâu thuẫn mà còn mâu thuẫn thì còn
đâm chém giết chóc nhau, lẽ đó khó mà tránh được.
Còn nhớ ngày xưa có một anh chàng tên là Candide, trong một cuộc lãng
du cuối cùng, nhìn thấy ở giữa đại dương có một hòn đảo trên có người ở
đông đúc như kiến cỏ. Candide quay lại hỏi ông cố vấn theo sau:
- Người ta làm việc mà tấp nập như vậy?
Vị cố vấn trả lời:
- Thưa, họ chém giết nhau. Đất nước chia làm hai bọn: một bọn mang tiếng
là bảo thủ, một bọn tự nhận là tân tiến. Bọn tân tiến lật bọn bảo thủ, hai bên
giết nhau hơn cả người khác giống.
Đi một lát nữa, đến một eo đất kia thấy người ta làm việc quên cả ngày
đêm, Candide vỗ tay khen:
- Học chăm chỉ quá. Chắc là họ kiến thiết quốc gia.
Vị cố vấn chậm rãi nói:
- Họ đang xây cất nhà tù đấy, là vì có mỗi khi có cách mạng thì có một số
