185
Chương 12. Thoát khỏi sự mê muội
Th
ật may mắn cho kẻ cai trị khi mọi người không suy nghĩ.
- Adolf Hitler
Ralph, hôm nay con đã làm gì (ở trường)? Suy xét hay là tin theo?
- Cha c
ủa Ralph Nader
Ngăn ngừa sự lường gạt
Làm th
ế nào chúng ta có thể tránh không bị lừa bịp? Liệu có cách nào để chúng ta trở nên
mi
ễn nhiễm với cái đại dịch của sự vô tâm vẫn luôn càn quét xã hội chúng ta? Một cách tốt
để bắt đầu đó là xem xét lại “cái mà ai cũng biết”. Hãy bắt đầu đặt ra các câu hỏi: làm thế nào
ta bi
ết được điều này? Ta lấy thông tin từ nguồn nào? Ý tưởng này là đúng dưới góc độ nào?
Và dưới góc độ nào thì nó không còn đúng? Như Alfred Korzybski, nhà toán học, và người
sáng l
ập của General Semantics (ngữ nghĩa học đại cương), vẫn thường nói, “Cái gì đúng, thì
cũng không đúng” [1].
N
ếu một ý kiến được đưa ra như một sự giải thích cho một sự kiện hay một lời giải cho một
v
ấn đề nào đó, hãy nói với chính mình, “đó chỉ là một cách giải thích. Còn có những cách
khác”. Hãy th
ử với các cách giải thích khác như việc đảo ngược các mối quan hệ nhân – quả.
Khi b
ạn đọc được rằng các nhà khoa học đang tìm kiếm một loại vi rút gây ra một căn bệnh
nào đó, hãy nói với bản thân, “Có lẽ chúng ta nên tìm kiếm loại bệnh đã sản sinh ra con vi rút
đó”. (Hoặc tốt hơn là, “Có lẽ ta nên tìm cái môi trường đã tạo ra ra con vi rút đó”).
Khi b
ạn đọc hay nghe những phát biểu như “các bác sĩ nói rằng” hay “các chuyên gia nhất trí
r
ằng”, ngụ ý của nó là tất cả các bác sĩ đều nói hay tất cả các chuyên gia đều nhất trí. Hãy nói
v
ới bản thân, “Liệu họ có phỏng vấn từng bác sĩ, từng chuyên gia trên thế giới?”. Tương tự
như vậy, với những câu phát biểu kiểu “không ai biết” hay “chưa có thuốc chữa” hay “chưa
có b
ằng chứng”, hãy phản biện lại. Hãy nói với chính mình, rằng “không ai trong số những
người họ biết đã biết” hay “chưa có loại thuốc nào mà họ biết” hay “chưa có bằng chứng mà
h
ọ biết”.
Chúng ta đang nói, tất nhiên, về kiểu nói tóm gọn chung chung vốn quen thuộc với các sinh
viên c
ủa ngành quảng cáo và tuyên truyền. Ngữ nghĩa học đại cương gọi những cách diễn đạt
ki
ểu này là tuyên bố “tất tần tật” bởi chúng ám chỉ rằng một ai đó biết tất cả về một điều gì
đó. Hãy thử thay thế “một vài” cho “tất cả” và tự nói với bản thân, “Một vài bác sĩ nhất trí”
hay “M
ột số nhà khoa học nói rằng”. Hãy đề cao cảnh giác đối với những từ như tất cả, mọi
người, không ai, không, không bao giờ, luôn luôn, toàn bộ, hoàn toàn, và tuyệt đối. Chúng
thường báo hiệu một tuyên bố kiểu “tất tần tật”.
Nh
ững luyện tập nhỏ ở trên tuy khá đơn giản mà lại sâu sắc. Chúng giúp cởi mở đầu óc, giúp
chúng ta h
ọc hỏi và khám phá. Như một số người đã nhận định, những đóng góp vĩ đại nhất
đã được thực hiện không phải bởi những người biết câu trả lời mà bởi những người biết cách
