“đức trị” của họ, cuối cùng thực hiện được lý tưởng “thi hành được đạo lớn,
thiên hạ là của chung”. Đó tuy chỉ là chủ nghĩa lý tưởng không sát thực thế,
về khách quan đó là điều hòa mâu thuẫn, nhưng cuối cùng họ là phải tích
cực với đời.
Đạo gia không thế, tuy họ có nhận thức được quy luật là các mặt đối lập
của sự vật có thể chuyển hóa được cho nhau, nhưng lại không nhận thức
được rằng sự chuyển hóa đó phải có điều kiện, không phải là chuyển hóa
vô điều kiện, đã tuyệt đối hóa sự chuyển hóa đó. Còn như sự thống nhất của
mặt đối lập, họ chủ trương để mặc cho tự nhiên, bài xích nhân tố con người
làm ra, thế là đưa ra kết luận tiêu cực vô vi. Những “trị bằng vô vi”, “thanh
tịnh vô vi”, “tránh đời thành tiên” v.v… sau này là phiên bản của cái thứ
kết luận đó. Xuất gia, vân du, luyện đan… là hành vi và biểu hiện của họ;
đạo sĩ, phương sĩ là thân phận và chức nghiệp của họ. Thử nghĩ mà xem,
nếu mọi người ai ai cũng thế, thì ăn bằng gì mặc bằng gì, ở vào đâu, dùng
bằng gì, người đâu còn khác gì muông thú, xã hội phát triển như thế nào,
làm gì còn có thế giới muôn màu và văn minh như ngày nay… Tôi phản
đối quan điểm đó, càng xem thường những hành vi đó, cho nên không
muốn viết truyện về ông khởi tổ của nó. Đương nhiên là sáng tác văn học,
quan trọng không ở chỗ viết cái gì, mà là ở chỗ viết như thế nào, cũng
không phải là người viết truyện về Lão Tử, Trang Tử cũng chủ trương tiêu
cực vô vi, tôi muốn nói rằng bản thân không muốn ca ngợi họ, tán dương
họ. Có nhiều người hiện nay, kể cả những nhân vật hiển hách có quyền cao
chức trọng, đi lại thì xe hơi xịn, ở thì nhà gác nguy nga, tận hưởng phúc
người đi trước gian khổ xây nên cơ nghiệp mà có, tắm trong bầu không khí
hiện đại văn minh, ấy thế mà ngay trên bàn làm việc lại nắn nót viết một
chữ “NHẪN” to tướng bày ra đấy, hoặc treo trên tường tấm biến mang bốn
chữ “KHÔNG ĐƯỢC HỒ ĐỒ”. Nếu như chỉ để tăng cường tu dưỡng nhắc
nhở, thì chẳng có gì là không được, nhưng nếu lấy đó làm kim chỉ nam, thì
thưa rằng sai quá là sai. Cuộc đời ngắn ngủi, như bóng câu qua khe cửa, cứ
cho rằng ai ai cũng thọ đến tám mươi tuổi, mỗi ngày phấn đấu mười hai
tiếng đồng hồ, thì cũng vẫn là không đủ. Dân tộc chúng ta do những
