114
TRẠNG NGUYÊN LÊ NẠI
(1479 - ?)
Lê Nại người xã Mộ Trạch, huyện Đường An (nay
là thôn Mộ Trạch, xã Tân Hồng, huyện Bình Giang, tỉnh
Hải Dương); nguyên quán xã Lão Lạt, huyện Thuần
Hựu, (nay thuộc huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa).
Ông đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ đệ nhất danh
(Trạng nguyên) khoa Ất Sửu
1
, niên hiệu Đoan
Khánh thứ 1 (1505) đời vua Lê Uy Mục (thi 5 trường
đều đỗ thủ khoa).
Ông làm quan đến chức Hữu thị lang Bộ Hộ. Khi
mất ông được truy tặng tước Đạo Trạch bá. Tác
phẩm của ông có trong Việt Sử thông giám.
GIAI THOẠI
VỀ TRẠNG NGUYÊN LÊ NẠI
1
Lê Nại thuở nhỏ rất chăm học. Năm 27 tuổi, ông
đỗ Giải nguyên và được quan Thượng Võ Quỳnh là
_______________
1. Xem Công dư tiệp ký của Vũ Phương Đề; Đoàn Thăng
dịch; Trần Nghĩa giới thiệu, Nxb. Văn học, Hà Nội, 2001.
115
người cùng làng gả con gái cho. Khi ở rể ông chỉ thơ
thẩn tối ngày không để ý gì đến sách vở. Cụ Thượng
lấy làm lạ hỏi phụ thân ông rằng: ʺTôi thường nghe
nói cậu ấy chăm học, thế mà từ khi sang bên nhà tôi
thì cậu ấy không hề nhìn đến sách vở là cớ làm sao?ʺ.
Thân phụ ông hỏi lại: ʺThưa ngài vậy từ khi cháu
sang ở bên quý phủ thì sự ăn uống thế nào?ʺ.
Cụ Thượng đáp: ʺTheo lối thanh đạm của nhà
Nho, thì mỗi bữa ăn cũng chẳng mấy tí?ʺ. Phụ thân
ông đáp: “Sức ăn của cháu khác với người thường,
thế mà Tướng công cho ăn ít ỏi như vậy, hoặc giả
cháu không vừa lòng đó chăng?”.
Cụ Thượng Quỳnh thấy ông thông gia nói vậy
bèn bảo người nhà cứ mỗi bữa ăn của cậu sẽ tăng
gấp đôi, từ đấy cậu mới cầm sách đọc vài lượt, tăng
đến nồi ba thì cậu học đến trống tư! Bấy giờ cụ
Thượng mới biết con rể của mình ăn khỏe quá. Rồi
sau mỗi bữa ăn cứ lấy nồi năm làm mực để thử xem
sao? Quả nhiên, cậu học suốt đêm không hề nhắm
mắt và thường tán tụng mình rằng:
Phiên âm:
Mộ Trạch Tiên sinh,
Dĩ thực vi danh,
Thập bát bát phận,
Thập nhị bát canh.
Khôi nguyên cập đệ,
Danh quán quần anh,
Súc chi dã cự,
Phát chi dã hoành.
