138
“Ruồi đỗ mâm xôi, mâm xôi đỗ”.
Vì thầy chơi chữ nên vế ra này rất khó đối, cả
đám học trò ngơ ngác nhíu mày im lặng, thầy đồ lắc
đầu, hết hy vọng. Bất ngờ cậu bé Tán từ bếp chạy
lên, tay vẫn sách siêu nước bốc hơi nghi ngút, cậu
kính cẩn xin phép thầy được đối lại, thầy gật đầu
bằng lòng. Cụ Chánh và đám nho sinh đứng im
phăng phắc nhìn cậu bé Tán với vẻ ngờ vực. Tán
dõng dạc đọc:
“Kiến bò đĩa thịt, đĩa thịt bò”.
Thầy đồ giật mình vì vế đối của Tán chữ và nghĩa
rất chỉnh. Còn cánh nho sinh thì phục lắm! Từ hôm đó
thầy cho cậu “nhập môn” chính thức. Với bản chất con
nhà nghèo vốn cần cù chịu khó cộng với sự thông
minh sẵn có học một biết mười, Hoàng Văn Tán miệt
mài ngày đêm luyện bút, rèn văn dùi mài kinh sử.
Năm sau nhà vua mở khoa thi lớp học thì đông, thầy
đồ muốn chọn những môn sinh đã học lâu năm có
nhiều học vấn, kinh nghiệm để lên kinh đô ứng thí, vì
vậy Hoàng Văn Tán không được xếp trong diện đó.
Khi chuẩn bị “lều chõng” lên đường đi thi thì trời nổi
cơn mưa, thầy đồ muốn khảo thí các môn sinh lần
cuối bèn ra một vế đối:
“Lác đác mưa sa làng Vị Vũ”.
(Vị Vũ tức làng Phương Vĩ, phường Vũ Ninh
ngày nay - quê thầy đồ).
Một lần nữa cả môn trường im lặng, thầy trầm
tư vẻ mặt không vui. Bỗng nhiên có tiếng xin thầy
139
được đối vang lên từ phía sau, thầy ngoảnh lại
chính là Hoàng Văn Tán, thấy vậy thầy vui vẻ đồng
ý nhận lời, Tán đáp lại rằng:
“Ầm ầm sấm động đất Xuân Lôi”.
(Xuân Lôi là quê của Hoàng Văn Tán).
Tán vừa đọc dứt vế đối thì trên trời lóe chớp và
tiếp theo là một tiếng sấm rất lớn. Thầy đồ sung
sướng reo lên: “Trạng nguyên của ta đây rồi!”.
Quả nhiên, khoa thi năm Quý Mùi (1523) niên
hiệu Thống Nguyên thứ 2 đời vua Lê Cung Hoàng,
Hoàng Văn Tán đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ đệ
nhất danh Trạng nguyên (khoa này lấy đỗ 36 người,
trong đó có 3 Tiến sĩ cập đệ, 8 Tiến sĩ xuất thân
(Hoàng giáp), 25 đồng Tiến sĩ xuất thân). Sau này
ông được giao cùng với Đông các Đại học sĩ Đạo
Nguyện bá Nguyễn Văn Thái thảo tờ chiếu của vua
Lê Cung Hoàng nhường ngôi cho Mạc Đăng Dung
và làm quan cho nhà Mạc tới chức Tả thị lang Bộ Lễ.
