142
sứ. Bằng tài ngoại giao và sự lập luận sâu sắc, ông
khiến âm mưu, thủ đoạn của nhà Minh bị vạch trần.
Với bài biểu, Trạng nguyên Trần Tất Văn khiến 2
tướng nhà Minh là Mao Bá Ôn và Cừu Loạn quyết
định lui quân, tránh cho nước nhà một cuộc binh
đao. 39 năm sau, nối nghiệp cha, con trai Trạng
nguyên Trần Tất Văn là Trần Tảo đỗ đồng Tiến sĩ
khoa Ất Sửu, niên hiệu Thuần Phúc thứ 4, triều
Mạc, phụng sự triều Mạc. Trần Tảo được làm quan
đến chức Thừa Chánh sứ.
Nhưng mong muốn xây dựng triều đại cường
thịnh, nhân dân ấm no của Trạng nguyên không
thành hiện thực. Năm 1592, nhà Mạc bị lật đổ, Trần
Tảo bị bắt và bị giết ở Thảo Tân, gia đình Trạng
nguyên bị họa “tru di tam tộc”. Dòng họ Trần làng
Nguyệt Áng bị trả thù thảm khốc, dòng dõi Trần Tất
Văn không còn ai. Những dấu tích của Trạng nguyên
Trần Tất Văn hầu như không còn. Điều này lý giải tại
sao sử sách, tài liệu ghi chép về ông không nhiều;
phải mất rất nhiều năm, trải qua nhiều cuộc hội thảo
mới xác định phần nào về thân thế và sự nghiệp của
ông. Đến nay, năm sinh, năm mất của ông vẫn chưa
xác định cụ thể. Cây cầu đá 7 nhịp tương truyền
Trạng nguyên dựng cho dân làng nay cũng chỉ còn
dấu vết 2 trụ đá đặt trong sân chùa và trong những
câu chuyện kể của dân làng Nguyệt Áng. Dẫu vậy,
tên tuổi của ông vẫn được các sách: Đại Việt đỉnh
nguyên Phật lục (Nguyễn Sư Hoàng), Thiên Nam lịch
143
triệu liệt huyện đăng khoa bị khảo (Phan Hào Phủ - Phan
Huy Ôn soạn); Đỉnh khiết Đại Việt lịch triều đăng khoa
lịch (Vũ Miên, Phan Trọng Phiên biên soạn và
Nguyễn Hoàn hiệu đính)... ghi lại, khẳng định truyền
thống khoa bảng, đức hiếu học của Trạng nguyên.
2. Khẳng định truyền thống hiếu học của quê
hương
Các sách đều ghi rõ Trần Tất Văn người làng
Nguyệt Áng, huyện An Lão; xuất thân trong gia
đình Nho học. Qua nhiều năm miệt mài đèn sách,
ông lần lượt vượt qua và đỗ đầu trong các kỳ thi
Hương (đỗ Giải nguyên), thi Hội (đỗ Hội nguyên)
và thi Đình (Trạng nguyên). Tại Hội thảo khoa học
về Trạng nguyên Trần Tất Văn, nhà nghiên cứu sử
học Ngô Đăng Lợi phát biểu: Với 800 năm Hán học,
nước ta đào tạo được gần 3.000 tiến sĩ, trong đó chỉ
có 47 người giành học vị Trạng nguyên, còn gọi là
“Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ đệ nhất danh”. Số
lượng Trạng nguyên ít ỏi càng khẳng định sự tuyển
chọn khắt khe, nghiêm cẩn; nếu không có thực tài
khó có thể đạt tới. Việc huyện An Lão có một vị
Trạng nguyên là niềm tự hào về truyền thống hiếu
học của quê hương. Hơn nữa, con trai Trạng nguyên
Trần Tất Văn là Trần Tảo cũng thi đỗ quan Nghè.
Truyền thống khoa cử nước nhà ghi nhận: mới có
19/47 trạng nguyên có cha, chú, anh em cùng đỗ đại
khoa. Một gia đình có cha đỗ Trạng, con đỗ Nghè
thì chỉ có 7. Việc một gia đình có cha đỗ Trạng, con
