20
Quan chịu là giỏi, nhưng vui miệng hỏi thêm:
- Thế nếu ta không cho tiền, thì chú đối chữ gì?
Hiền trả lời:
- Khó gì! Nếu ông không cho tiền thì tôi chỉ việc
điền chữ “tham” vào thôi.
Quan biết rằng chú bé láu cá, đành phải bỏ đi
không dám trêu chọc gì nữa, kẻo lại mang tiếng “to
đầu mà dại”!
Khoa thi Đình, năm Đinh Mùi (1247), Nguyễn
Hiền chiếm bảng vàng, trở thành Trạng nguyên trẻ
nhất từ trước tới nay. Khi vào yết kiến vua, vua thấy
Trạng Hiền nhỏ tuổi mà hiểu biết sâu rộng, mới hỏi:
- Trạng nguyên theo học thầy nào?
Trạng Hiền thực thà đáp:
- Thần tự học lấy, có chữ nào không hiểu thì hỏi
sư ông ở chùa làng.
Vua thấy Trạng bé loắt choắt mà có vẻ tự kiêu,
ăn nói lại hàm hồ, không có phép tắc gì cả, bèn bắt
về học lễ ba năm rồi sẽ bổ dụng làm quan.
Trạng về được ít lâu thì có sứ nhà Nguyên sang,
sứ đưa ra một bài thơ ngũ ngôn để thử nhân tài
nước Nam:
Lưỡng nhật bình đầu nhật,
Tứ sơn điên đảo sơn.
Lưỡng vương tranh nhất quốc
Tứ khẩu tung hoành gian.
Nghĩa là:
21
Hai mặt trời, mặt trời bằng đầu,
Bốn trái núi, trái núi điên đảo.
Hai ông vua tranh nhau một nước,
Bốn cái miệng ở trong khoảng dọc ngang.
Thật là một bài thơ kỳ quặc, cả triều đình đều chịu,
không ai hiểu ra sao cả. Có người tâu vua thử cho mời
Trạng Hiền đến hỏi xem. Vua đành phải y lời.
Khi sứ nhà vua tới làng Trạng, gặp một cậu bé
đang đùa nghịch ở đầu làng liền hỏi thăm vào nhà
Trạng Hiền, nhưng cậu bé cứ làm thinh, chẳng nói
chẳng rằng. Sứ bực mình, nhưng thấy cậu bé có vẻ
ngộ nghĩnh, bèn đọc một câu rằng:
Tự là chữ, cất giằng đầu, tử là con, con ai con ấy?
Thằng bé thấy sứ trêu chọc bấy giờ mới chịu mở
miệng; nhưng không phải để trỏ nhà Hiền mà để
đối lại như sau:
Vu là chưng, bỏ ngang lưng, đinh là đứa, đứa nào
đứa này?
Đối xong chạy biến. Nghe câu đối xược mà tài
tình, sứ đoán chắc đó là Trạng Hiền, liền theo hút
vào nhà. Tới sân, thấy Trạng đứng trong bếp, sứ lại
đọc trêu một câu nữa:
Ngô văn quân tử, tử viễn bảo trù, hà tu mị táo?
(Ta nghe người quân tử thường lánh xa nơi bếp
núc, sao lại đi nịnh ông bếp?).
Nhưng trạng đâu chịu lép, biện bạch ngay:
Ngã bản hữu quan cư đỉnh nại, khả tạm điều canh!
