dung ra những bãi sình lầy ven bờ con sông Hóa, mường tượng ra con
đường hành quân của đức thánh Trần khi người mang quân đi diệt Ô Mã
Nhi. Và tự huyễn hoặc mình những bờ đất, bãi lầy nơi con voi trận của
Ngài gửi lại dưới lòng sông. Nơi ấy bây giờ bát ngát một màu xanh của
dâu, ngô trải dài tới tận chân đê.
Thời chống Pháp, cánh trai làng của vùng này nổi tiếng về nghệ thuật
đánh du kích. Ban ngày khi không có giặc, họ là những anh dân quê, gái
làng vác cày, vác cuốc, dắt trâu, gánh mạ ra đồng tát nước, làm cỏ. Nhưng
mỗi khi nghe tin lính Pháp từ bốt Bo, bốt Cao, Đống Năm về càn, họ biến
hình thoắt ẩn, thoắt hiện như ma, len lỏi giữa những rặng tre ngà dụ địch
vào những hầm chông tre, vạt nhọn. Đòn xóc, mã tấu, kiếm, dao găm vung
lên, đầu Tây lìa khỏi cổ. Thời chống Mỹ, trung đội dân quân gái của xã đã
từng được đài báo loan tin hạ máy bay F4 của Mỹ bổ nhào vào ném bom
thị xã. Không rõ thực hư những viên đạn K44, CKC, trung liên cánh dân
quân đặt súng ở mả Bà Tạ bên sông có bắn trúng máy bay phản lực Mỹ thật
hay không, nhưng cả xã cả huyện làm cỗ mừng công vì nhận được thư của
cấp trên khen. Phần thưởng là một con lợn nặng ngót tạ của phòng thương
nghiệp huyện bán theo giá phân phối đem về khao cán bộ, dân quân du
kích. Nhưng điều này là có thật. Đồng Tiến là một trong những xã của tỉnh
có nhiều con em tham gia đi bộ đội vào Nam. Thương binh liệt sĩ đông
nhất. Hợp tác xã Đồng Tiến cũng có lúc được nhận cờ thi đua xuất sắc
trong phong trào hợp tác hóa nông nghiệp, giỏi về nuôi bèo hoa dâu, làm
phân xanh, năng suất lúa năm nào cũng đạt trên 5 tấn. Đấy là vào những
năm “70” lúc phong trào “đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào, giải
phóng miền Nam”, “mỗi người làm việc bằng hai vì miền Nam ruột thịt”
đang dâng cao. Rồi từ đó phong trào thi đua, khí thế ở Đồng Tiến tự nhiên
sút giảm hẳn. Có năm chi bộ thôn Lôi bị kỷ luật cảnh cáo. Đảng ủy xã bị
khiển trách. Lý do không hoàn thành nhiệm vụ, làm thất thoát tài sản hợp
tác xã. Đảng viên đánh nhau vì chia công điểm thiếu công bằng. Tuyển
quân không đạt chỉ tiêu. Chủ nhiệm hợp tác xã ngủ với kế toán trưởng bị
nhân dân tóm được. Vân vân và vân vân. Trong các cuộc họp của huyện,
cái tên Đồng Tiến ít được nhắc đến. Hoặc nếu có được nêu gương, toàn rơi
