Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
2. Thời Xuân Thu, chế độ chính trị chỉ biến chuyển lần lần thôi, vì các vua chúa còn trọng dƣ luận ít
nhiều; qua thời Chiến Quốc, vua các cƣờng quốc không đoái gì tới cổ pháp, cổ lễ, can đảm làm
những cuộc cách mạng về pháp độ, nhƣ cuộc biến pháp của Vệ Ƣởng năm -359 đời Tần Hiếu công;
3. Thời Xuân Thu giới quý tộc còn nắm đƣợc nhiều quyền lớn, cha truyền con nối, qua thời Chiến
Quốc, đặc quyền đó gần đó gần nhƣ hoàn toàn bị diệt, và rất nhiều ngƣời trong giới bình dân lên làm
khanh tƣớng, nhƣ Tô Tần, Trƣơng Nghi…;
4. Chiến tranh trong thời Xuân Thu tuy nhiều nhƣng không kịch liệt, còn giữ đƣợc cái luật “quân tử”
không giết kẻ bại; thời Chiến Quốc, chiến tranh tàn khốc hơn nhiều, có trận chết hàng vạn ngƣời (sát
nhân doanh dã, sát nhân doanh thành), cho nên dân tình cực kì điêu đứng;
5. Phép “tỉnh điền” không rõ bị phế bỏ lần lần từ thời nào, nhƣng chắc chắn là cuộc biến pháp của Vệ
Ƣởng, thời Chiến Quốc, đƣợc nhiều nƣớc khác theo, Mạnh tử hô hào tái lập nó mà không đƣợc;
6. Thời Xuân Thu, trọng tâm của kinh tế là nông nghiệp; qua thời Chiến Quốc, công và thƣơng phát
đạt mạnh, địa vị mỗi ngày một quan trọng hơn, mà các thị trấn nhƣ Hàm Dƣơng (Tần), Lâm Tri (Tề),
Hàm Đan (Triệu) rất phồn thịnh; và bọn cự thƣơng nhƣ Lã Bất Vi có thể dùng thế lực đồng tiền xâm
nhập chính trị;
7. Quan trọng nhất là sự phát triển về tƣ tƣởng. Trong thời Xuân Thu, từ khi Khổng tử sanh (-551)
tới khi Liệt tử mất (-349), suốt hai trăm năm chỉ có mƣơi triết gia: Khổng tử, Tử Tƣ, Mặc tử, Dƣơng
tử, Lão Đam, Quan Doãn, Liệt Ngự Khấu; qua thời Chiến Quốc, số triết gia có tiếng tăm lên tới trên
hai chục nhà, ấy là chƣa kể các chính trị gia, biện sĩ, thuật sĩ.
Theo Sử kí của Tƣ Mã Thiên, bọn du thuyết đƣợc Tề Tuyên vƣơng tặng chức thƣợng đại phu, chỉ bàn
suông chứ không dự vào việc chính trị, nhƣ Trâu Diễn, Thuần Vu Khôn, Tiếp tử, Hoàn Uyên… tới
76 ngƣời, còn số học sĩ ở Tề có tới mấy trăm ngàn ngƣời (chƣơng 46: Điền Hoàn thế gia).
Nguyên nhân chính là thời đó đại loạn, ngƣời nào cũng có tƣ tƣởng cũng muốn đƣa ra một thuyết để
cứu đời; mà các vua chúa nào muốn làm bá chủ Trung Quốc cũng tôn trọng kẻ sĩ, mời họ làm cố vấn.
Do đó, ngôn luận đƣợc hoàn toàn tự do. Đúng là thời “trăm hoa đua nở”; cho tới nay, trên hai ngàn
năm sau, Trung Hoa không còn đƣợc thấy lại cảnh phồn thịnh đó nữa.
