Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
1
Tôi nghe nói phải phóng nhiệm (tức vô vi) và khoan dung với thiên hạ, chứ không nghe nói phải cai
trị thiên hạ (tức phải hữu vi). Phải phóng nhiệm để thiên hạ hồn nhiên giữ đƣợc thiên tính; phải
khoan dung để cho cái đức thiên phú của họ đừng biến đổi. Nếu mọi ngƣời giữ đƣợc thiên tính và cái
đức thiên phú thì cần gì có một chính quyền nữa?
Xƣa kia, khi vua Nghiêu cai trị thiên hạ thì dân chúng hân hoan vui sống, nhƣ vậy là không đƣợc
điền tĩnh. Vua Kiệt trị thiên hạ thì dân chúng ƣu sầu, thấy sống là khổ, nhƣ vậy là không đƣợc vui
thích. Không đƣợc điền tĩnh, không đƣợc vui thích, đều là không giữ đƣợc cái Đức thiên phú của
mình. Không giữ cái Đức mà sống lâu đƣợc 646 [1] , là điều không hề thấy.
Vui quá thì thƣơng tổn khí dƣơng; buồn giận quá thì thƣơng tổn khí âm. Hai khí âm và dƣơng mà
không quân bình thì bốn mùa không thuận, khí tiết nóng và lạnh không hoà, mà làm thƣơng tổn trở
lại thân thể con ngƣời. Con ngƣời hoá ra vui và giận thất thƣờng, tính tình bất định, cƣ xử không yên,
hành vi không hợp với trung đạo, mà thiên hạ mới hoá ra giả dối, cong queo, xảo quyệt, tự đắc, cố
chấp, do đó mà có những hành động của bọn Đạo Chích, Tăng Sâm, Sử Ngƣ. Muốn ngăn tình trạng
ấy, đem tất cả những bảo vật, chức cao mà thƣởng ngƣời tốt, dùng tất cả những cực hình để phạt kẻ
xấu cũng không đủ, vì thiên hạ lớn quá, làm sao thƣởng phạt cho hết. Từ đời tam đại đến nay, ngƣời
ta ồn ào lạm dụng thƣởng phạt, và có làm cho một ngƣời nào yên tĩnh sống theo thiên tính đƣợc đâu.
Ai thích cái vui của mắt thì mê hoặc về màu sắc; ai thích cái vui của tai thì mê hoặc về âm thanh; ai
thích điều nhân thì làm loạn cái Đức; ai thích điều nghĩa thì làm phản cái lí; ai thích điều lễ thì giúp
cho sự phù hoa; ai thích âm nhạc thì mắc tật dâm đãng; ai thích thánh thì mắc tật xảo trá; ai thích trí
thì mắc tật tranh biện.
Nếu thuận theo bản tính 647 [2] của mình thì tám cái đó có cũng đƣợc, không cũng không sao. Nếu
không thuận theo bản tính của mình thì tám cái đó làm cho vũ trụ nhiễu loạn. Thế rồi thiên hạ lại hoá
ra tôn quí chúng. Sự mê hoặc của thiên hạ thật quá lắm. Nào phải ngƣời ta chỉ coi tám cái đó là
những vui thích nhất thời, qua rồi thì thôi; ngƣời ta còn trai giới, bàn luận về chúng, quì lạy để dâng
cúng, múa hát để tán tụng chúng nữa chứ! Nhƣ vậy thì có biện pháp nào bây giờ?
