phiếu của công ty lao dốc, các nhà điều hành Xerox quyết định ghi nhận trước tỷ lệ
phần trăm tiếp tục tăng của doanh thu ước tính – kèm theo các lợi nhuận liên quan
– vào sổ sách. Lập tức doanh thu của gần như mọi hợp đồng đều được ghi nhận
ngay tại thời điểm giao dịch.
Chi phí hoạt động
Chi phí hoạt động (operating expense) là các phí tổn cần thiết để duy trì hoạt
động hàng ngày, bao gồm tiền lương, trợ cấp, chi phí bảo hiểm, cùng nhiều khoản
khác. Chi phí hoạt động được kê khai trên báo cáo kết quả kinh doanh và được trừ
vào doanh thu để xác định lợi nhuận.
Xerox rõ ràng đã lạc lối, và công ty cố gắng lợi dụng nghiệp vụ kế toán để che
đậy thất bại kinh doanh của mình. Nhưng bạn có thể thấy vấn đề quan trọng ở đây
là: không cần phải “xào nấu” sổ sách, người ta luôn có thể tìm ra nhiều kẽ hở để
làm cho các con số trông có vẻ thế này hoặc thế khác.
Ví dụ thứ hai thể hiện tính nghệ thuật của tài chính − và cũng là một ví dụ có
vai trò quan trọng trong những vụ bê bối tài chính gần đây − là xác định liệu một
khoản chi phí nhất định là chi phí đầu tư cơ bản (capital expenditure) hay là chi phí
hoạt động (operation expense). Chúng tôi sẽ tìm hiểu chi tiết nội dung này trong
phần sau; còn bây giờ, tất cả những gì bạn cần biết là chi phí hoạt động sẽ khiến kết
quả kinh doanh sụt giảm ngay lập tức, còn chi phí đầu tư cơ bản lại trải rộng tác
động lên nhiều kỳ kế toán. Bạn có thể nhìn thấy sự cám dỗ ngay ở đây. Gượm đã. Ý
anh chị là nếu chúng ta thực hiện tất cả các giao dịch mua văn phòng phẩm và gọi
chúng là “chi phí đầu tư cơ bản”, chúng ta có thể gia tăng lợi nhuận tương ứng ư?
Chính kiểu tư duy này đã khiến WorldCom rơi vào rắc rối. Để ngăn chặn sự cám dỗ
đó, cả ngành kế toán lẫn cá nhân các doanh nghiệp phải có những quy tắc định rõ:
nên xếp cái gì vào đâu. Nhưng các quy tắc lại dựa đáng kể vào phán đoán và quyết
định của cá nhân. Một lần nữa, những phán đoán này lại tác động mạnh đến lợi
nhuận của doanh nghiệp, và kéo theo là tác động lên cả giá cổ phiếu.
Cuốn sách này chủ yếu dành cho các thành viên trong một doanh nghiệp, chứ
không phải cho các nhà đầu tư. Vậy, tại sao độc giả phải lo lắng về bất kỳ điều nào
kể trên? Tất nhiên, lý do là vì họ sử dụng số liệu để ra quyết định. Bản thân bạn −
hoặc cấp trên của bạn – cũng đưa ra những phán đoán về ngân sách, chi phí đầu tư
cơ bản, nhân viên và cả tá các vấn đề khác dựa trên đánh giá về tình hình tài chính
của công ty, hoặc đơn vị kinh doanh. Nếu bạn không nhận ra các giả định và ước
tính nằm ẩn bên dưới các con số, và cách thức những giả định cũng như ước tính
