đây, và khi đó ta sẽ hiểu tại sao Kant chủ trương: nếu sự hiện hữu của
Thượng Đế được chứng minh một cách thực nghiệm như các chân lý khoa
học, thì không còn tín ngưỡng nữa: khi đó không còn vô thần, nhưng cũng
không còn Thượng Đế thực sự siêu việt mà con người tôn thờ. Không còn
tín ngưỡng và cũng không còn vô thần, vì Thượng Đế giống như một định lý
toán học hoặc một định luật vật lý: con người trở thành sự vật như các vật
trong thiên nhiên, và Thượng Đế của con người cũng không siêu việt hơn.
Câu hỏi thứ hai là: những luận cứ của thần học duy lý có giá trị nào
không ? Điều này bạn đọc có thể tự trả lời, nhất là sau khi đã cân nhắc
những nhận định của Kant. Với những bạn muốn nghiên cứu thêm, chúng
tôi giới thiệu cuốn “Dim caché” của Gs. F. Van
. Thực tế, ta thấy người
đời nay không đặt vấn đề Thượng Đế một cách như thời Aristote và thánh
Thomas. Những luận cứ có thể thuyết phục những người thời thánh
Thomas, tức là thời đa số con người ta còn sinh hoạt mạnh mẽ trong tôn
giáo và còn tin vào trật tự trong xã hội thì những lý chứng đó không còn
hiệu lực gì đối với những người vô thần ngày nay. Đàng khác vũ trụ quan
và nhân sinh quan thời nay cũng đổi khác xa thời xưa
.
* * *
Chúng ta vừa nghiên cứu xong cuốn Phê bình lý trí thuần túy, và chúng
ta biết thực sự Kant có đề cao khoa học thực nghiệm và có khinh miệt siêu
hình học không. Ta thấy ông giúp ta phân biệt suy tưởng và tri thức. Tri
thức luôn đòi đủ cả hai yếu tố: quan niệm và trực giác. Trực giác lại chia
làm trực giác thuần túy (không gian và thời gian của cảm năng ta) và trực
giác giác quan, tức cảm giác thường nghiệm. Ta cũng nhớ Kant chia phần
luận lý siêu nghiệm làm hai : Phân tích pháp siêu nghiệm luận về công việc
trí năng khi nó hướng về những thực tại khả nghiệm, tức các hiện tượng, -
và Biện chửng pháp siêu nghiệm bàn về hành vi của trí năng khi nó muốn
đạt tới những vật tự thân, tức những thực tại không bao giờ trở thành dữ
kiện cho giác quan ta.
Thực sự ông đã không đề cao khoa học thực nghiệm, nhưng đã muốn
nhốt khoa học này trong lãnh vực thích đáng của nó. Lập trường của ông là
