người khác phải làm những điều đó cho ta, trong khi phải lượt ta thì ta lại
nghĩ rằng khó quá không làm được? Tại sao khi nghĩ đến việc này việc kia
một cách tổng quát, nghĩa là chưa nghĩ đó là việc ta phải làm, ta lại nhất
thiết thấy rằng đó là việc phải làm? Phải chăng chỉ vì ý chí của con người
không phải là ý chí thánh thiện, mặc dầu đã là ý chí thuần túy? Là ý chí
thuần túy, ta có thể đạt tới sự nhận định một cách hoàn toàn ngay chính,
nhưng vì thiếu sự thánh thiện, nên ngay trong sự quyết định đó chúng ta
thấy xuất hiện “những châm ngôn phản lại đạo đức”: đó là những lý lẽ mà
tự ái và tư lợi vẫn ngấm ngầm đưa ra để can ngăn ta khi những quyết định
kia liên hệ đến bản thân ta. Cũng vì thế trần gian này ít khi thấy bóng thánh
hiền, mặc dầu thế giới ngày nay tràn ngập những vị thức giả và những nhà
khoa học đại danh.
Như vậy, theo Kant, con người chỉ có một nẻo để vươn lên khỏi hàng
động vật để sinh hoạt xứng đáng với tư cách một hữu thể có lý trí là: sinh
hoạt theo ý chí thuần túy. Nếu như thần linh không ước ao điều tà bậy, vì
thần linh sinh hoạt trong lãnh vực khả niệm, tức lãnh vực tinh thần thuần
túy một cách tự nhiên, thì trái lại con người gắng lắm mới đạt tới mức độ
tinh thần đó: thế rồi trong chính khi gắng hết sức để quyết định hành động
theo đúng hình thức của quy luật đạo đức, tâm trí con người vẫn thấy xuất
hiện những lý do bản thân làm chùn chân con người và thường khi vẫn làm
cho con người bỏ tiếng nói của lương tâm để nghe theo tiếng gọi của tư
dục. Làm người cho ra người thực là khó thay! Làm người không phải
chuyện dễ như các việc xảy ra trong thiên nhiên. Làm người là một công
cuộc: cho nên triết học Kant được gọi là triết lý của công cuộc, triết lý của
nhiệm vụ. Nhưng chính vì chỗ khó khăn này mà con người được nâng lên
hàng linh thiêng hơn toàn thể vạn vật trong vũ trụ, ngang hàng với thần
thánh: đó là ý nghĩa chữ “thế giới khả niệm”, tức thế giới siêu việt mà Kant
dùng để gọi lãnh vực sinh hoạt của những hữu thể có lý trí. “Không những
chúng ta quan niệm ý chí như thuộc về thế giới khả niệm trong sự quyết
định của nó và như vậy con người, chủ đề của ý chí, cũng là thành phần
của thế giới khả niệm thuần túy, nhưng ý chí còn được quyết định theo một
