không được quyết định để mưu cầu một hạnh phúc nào, hoặc vì một áp lực
nào.
Để nói rõ ý tưởng của ông về vấn đề quan trọng này, Kant viết tiếp:
“Nguyên tắc duy nhất của tính chất đạo đức ở tại chỗ không lệ thuộc vào
chất thể của quy luật (nghĩa là không lệ thuộc vào một đối tượng nào được
ta mưu cầu), đồng thời nguyên tắc đạo đức kia cũng ở tại chỗ ta quyết định
chiếu theo hình thức phổ quát của quy luật thôi. Tuy nhiên sự không lệ
thuộc kia mới chỉ là tự do theo nghĩa tiêu cực, còn sự lý trí thuần túy tự ra
luật cho mình mới thực là tự do theo nghĩa tích cực. Như vậy quy luật đạo
đức không diễn tả gì khác ngoài sự tự trị của lý trí thuần túy thực hành, tức
của tự do, và sự tự trị này phải được coi là điều kiện hình thức của tất cả các
châm ngôn hành động, nhờ nó mà các châm ngôn có thể thích ứng với quy
luật thực hành tối cao”
Câu trên đây dẫn ta vào một viễn tượng mới của triết học Kant về vấn đề
đạo đức. Với quan niệm tự chủ, ông sẽ đưa ta tới những quan niệm về nhân
vị và về nhân phẩm. Nhưng ta hãy bắt đầu từ đầu: ta cần phân biệt hai thứ
tự do, một tự do tiêu cực và một tự do tích cực. Nói một cách gọn ghẽ, thì
tự do theo nghĩa tiêu cực là sự con người không bị chi phối bởi những thị
dục, còn theo nghĩa tích cực thì tự do là tự quyết về mình. Tự quyết về
mình, tự ra luật cho hành vi của mình: đó là ý nghĩa chữ tự trị. Vậy tự trị
được coi là nghĩa tích cực của tự do. Và Kant sẽ dành những nghiên cứu
của ông sau đây để làm sáng tỏ vấn đề tự trị này, vấn đề quan trọng số một
của khoa đạo đức học, vì “sự tự trị của ý chí là nguyên tắc cao nhất của tính
chất đạo đức”
.
Chúng ta sẽ lần lượt theo dõi Kant trong hai phần trình bày của ông:
trước hết ông trình bày về những học thuyết đạo đức xây trên nguyên tắc
ngoại trị (hétéronomie) tức ngoại thuộc, - sau đó ông mới trình bày về bản
chất và ý nghĩa sự tự trị của ý chí.
A. KANT PHÊ BÌNH NHỮNG HỌC THUYẾT ĐẠO ĐỨC XÂY TRÊN
NGOẠI TRỊ.
